1. Mateloos

Toen ik in het begin van dit jaar stilstond en mijn gedachten liet ronddwalen, kwam spontaan het woord mateloos in me op.

We zijn  de maat verloren, de maat in vrijheid, de maat in geld, de maat in denken en handelen, de maat in ons hele zijn.

We hebben inspirerende levensvisies verwrongen tot tirannieke godsdiensten. 

We weten niet meer wat we moeten kopen aan cadeautjes, want we hebben alles, kasten vol van alles, een veel te grote auto en een veel te hoge hypotheek, veel te hoge inkomens en winsten ten kosten van de armen, veel te veel van alles zonder echt gelukkig te zijn.

We hebben onze verworven vrijheid van meningsuiting opgeblazen tot ‘alles mogen zeggen’, tot het genadeloos mogen beschimpen en kwetsen van mensen, groepen en instituties zonder dat we in de gaten hebben dat we daardoor mensen van ons verwijderen in plaats van proberen ermee in gesprek te komen. 

We hebben overal een mening over en blaten die overal uit, vaak zonder ons in de materie of de situatie te hebben verdiept.

We vinden onze mening de enig juiste en staan niet open voor de kwaliteiten van andere opvattingen. 

We zien ons zelf als middelpunt van de wereld en vinden dat iedereen en alles er voor ons zijn en anderen of de politiek de schuld zijn van ons gevoel van ongelukkig zijn.

We vinden dat we op alles recht hebben en vergeten onze eigen verantwoordelijkheid en plichten ten opzichte van onszelf, de samenleving, de wereld en de aarde.

We zoeken mateloos naar prikkels, willen mateloos genieten, willen mateloos liefhebben, willen alles hebben en zijn, we zijn op zoek naar geluk in een oerwoud zonder Tomtom. 

We profileren ons in alle opzichten tegenover anderen, in onze rijkdom, baan, uiterlijk, succes, geluk, opvattingen en gedrag  en vergeten dat we in dit leven gelijken zijn, allemaal op zoek naar hetzelfde, naar vrede, vrijheid, liefde en geluk en we vertrappen elkaar op weg naar de winkel waar dit blijkbaar allemaal te koop is.

Tegenover elkaar staan leidt tot oorlogen, terreur, ongelijkheid, uitbuiting, onvrijheid en ongeluk en we willen vrede, vrijheid, liefde en geluk. We zijn blijkbaar op weg naar de verkeerde winkel.

Januari 2015

© Harrie Bielders

3. Terugblik 2015

Een van de vaste ceremonies rond nieuw jaar is Dé terugblik. Al decennia lang blader ik dan door mijn agenda, schrijf per maand de belangrijkste gebeurtenissen op en maak op basis van deze inventarisatie een jaarlijst die ik op haar beurt weer classificeer. In die lijst krijgt het afgelopen jaar een gezicht, zie ik de mooie, de verassende, de droevig en de moeilijke momenten en periodes en controleer ik mijn gevoel dat ik over het afgelopen jaar had.

Zo voelde het afgelopen jaar als een ‘afsluitjaar’ van een turbulente periode met o.a. de juridische en financiële afsluiting van de echtscheiding in 2013 en met het definitieve einde van 15 jaar Frankrijk door het verkopen van mijn huis aldaar. Een jaar waarin ik, of ik het wilde of niet, het gevoel had voortdurend gebonden te zijn aan het verleden. Ik was wel in het hier en nu en toekomstgericht, maar ik zat met een dikke elastiek nog vast aan het verleden. Het overzicht van de terugblik gaf dat gevoel een grond. Daarna was er een enorm gevoel van ruimte, lucht, van vrijheid, iets kleverigs was verdwenen. Ik kon me in alle vrijheid omdraaien naar het nieuwe jaar, ik voelde me welkom en stapte er met open armen en vol dankbaarheid in. Ik had de behoefte om het nieuwe jaar te kleuren met nieuwsgierigheid en verbeelding. Terugblikken geeft een kleur aan de toekomst.

Ik ben altijd een groot voorstander geweest van evaluatiemomenten, niet alsmaar doorlopen maar af en toe stilstaan en kijken waar ik sta, of ik nog wel op de weg loop die ik wilde gaan of om toch, gezien de omstandigheden, een andere weg te nemen.

In alle managementprocessen die ik heb ontwikkeld, hebben evaluatiemomenten een cruciale plaats. We leren door stil te staan, kritisch naar onszelf en de omgeving te kijken. Leren bestaat niet zonder voortdurende reflectie.

In juni 2015 stond er in het streekblad Markant een column ‘Geluk en de laatste levensfase’ geschreven door Lobke. Mensen maken in deze fase vaak de balans op van hun leven en geven aan wat ze anders zouden doen als ze hun leven konden overdoen. In de column werden vijf zaken aangegeven die mensen het vaakst noemen:

1.Ik wou dat ik de moed had gehad om mijn eigen leven te leiden en niet dat van anderen.

2.Ik wou dat ik niet zo hard had gewerkt.

3.Ik wou dat ik de moed had gehad mijn gevoelens te uiten.

4.Ik wou dat ik contact had gehouden met mijn vrienden.

5.Ik wou dat ik mezelf had toegestaan gelukkig te zijn.

De achtergronden  van deze spijtpunten zijn dat we, doordat we erbij willen horen, goedkeuring willen  krijgen en aardig gevonden willen worden, niet onze eigen weg kiezen en onze talenten ontplooien, dat we denken dat geld gelukkig maakt en dat we in ons streven daarnaar de mooie momenten van elke dag voorbij laten gaan, dat we conflicten willen vermijden om de lieve vrede te bewaren en daardoor niet kunnen worden wie we zijn,  dat we in de hektiek van het leven waarvolle vriendschappen verwaarlozen en verliezen die we zo nodig hebben, dat we genoegen nemen met een middelmatig leven uit angst voor veranderingen, uit angst om in het onbekende diepe  te springen.

Wat me bij het lezen van de column verdrietig maakte, was dat de vijf genoemde zaken voor velen de eindconclusies waren op het einde van hun leven.

Ik hoop zo dat ik en iedereen op het einde van het leven mag terugkijken op een leven waarover we het gevoel hebben dat we dat leven geleefd hebben dat we wilden leven, met al zijn mooie, gelukkige en moedige momenten en ondanks alle momenten van verdriet, tegenslag, mislukking, wanhoop en van twijfel, overeind gebleven in de ingewikkeldheid van het leven, trouw aan onszelf, trouw aan onze dromen. Het regelmatig opmaken van de balans tijdens ons leven helpt, naar mijn overtuiging, om onze diepste dromen helder te houden en trouw te blijven aan onszelf. 2016 geeft daar weer kansen voor.

Januari 2016

© Harrie Bielders

5. Onze gezondheid

In 1948 spraken artsen en specialisten wereldwijd met elkaar de volgende simpele, maar duidelijke definitie van gezondheid af: Gezondheid is de afwezigheid van ziekte. In 2011 heeft Machteld Huber, huisarts en freelance onderzoeker bij het Louis Bolk Instituut in Driebergen, samen met anderen een nieuwe omschrijving geformuleerd: Gezondheid is het vermogen je aan te passen en zelfregie te voeren in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in je eigen leven. Op de website www.ipositivehealth.com wordt dit concept uitgewerkt en wordt gesteld dat gezondheid bepaald wordt door 6 samenhangende factoren:

1. Lichaamsfuncties.

2. Ons mentale welbevinden.

3 .Zingeving.

4. Kwaliteit van leven.

5. Sociaal maatschappelijk participeren.

6. Dagelijks functioneren.

Ik vind deze visie zeer hoopvol voor de door velen gewenste en gepraktiseerde holistische benadering van ‘gezondheid’, een benadering  waarbij in de spreekkamer van artsen en specialisten niet alleen gekeken wordt naar onze lichamelijke of psychische klachten, maar ook hoe we in het leven staan, wat onze persoonlijke omstandigheden zijn en hoe we daarmee omgaan.

Een van de consequenties van deze benadering is dat er bij het constateren van een ‘ziekte’ niet alleen een diagnose wordt gesteld van wat er aan de hand is, maar ook dat er, onder andere aan de hand van bovengenoemde factoren, op zoek wordt gegaan naar de mogelijke achterliggende oorzaken. Immers als de oorzaken niet worden weggenomen, zal de aandoening uiteindelijk niet overgaan, terugkeren en wellicht chronisch worden.

Ik herinner me mijn eerste behandeling voor een slijmbeursontsteking in mijn rechter schouder. Voor de behandeling hiervan werd ik door mijn huisarts doorverwezen naar een fysiotherapeut. Ik ging ervan uit dat die me meteen zou behandelen. Nee, hij begon een gesprek over mijn welbevinden en vroeg me het hemd van mijn lijf. Toen ik hem vroeg naar de zin van deze ondervraging, legde hij me uit dat het belangrijk was dat we samen de oorzaken van deze ontsteking op het spoor kwamen omdat ik anders over een jaar weer bij hem op de stoep zou staan. Uit het gesprek kwam naar voren dat mijn perfectionisme en de fanatieke manier waarop ik dingen aanpakte hoogstwaarschijnlijk een belangrijke rol hadden gespeeld bij het ontstaan van de ontsteking. Alsmaar gespannen spieren gaan op een gegeven moment protesteren, ze worden overbelast. Dus naast de fysieke behandeling van het euvel kreeg ik de opdracht om te proberen flexibeler te worden en regelmatig te ontspannen. Ook moest ik zelf oefeningen doen en de fysiotherapeut merkte als ik die niet had gedaan en sprak me dan streng toe: het was niet zíjn kwaal, maar die van mij.

Ik ben een groot voorstander van deze benaderingswijze omdat ik heb ervaren dat ziektes vaak alles te maken hebben met hoe ik in het leven sta. Een liesbreuk werd veroorzaakt omdat ik niet nee wilde zeggen en me forceerde met het verplaatsen van een kast, ik kreeg rugklachten na een periode met stressvolle relatieproblemen, raakte burn-out omdat ik in mijn baan geen voldoening meer vond, enzovoort. Ziektes of lichamelijke klachten, zo heb ik ervaren, zijn doorgaans alarmbellen, waarschuwingstekens die aangeven dat ik niet met de goede dingen bezig ben of de dingen op een verkeerde manier doe. Een ziekte is míjn ziekte en daarom ben ik de eerstverantwoordelijke voor mijn genezingsproces en de arts of specialist kan me vanuit zijn specifieke kennis daarbij helpen.

Ik hoop dat de holistische visie op gezondheid gemeengoed wordt. Dat er een accentverschuiving plaats vindt van symptoombestrijding naar het zoeken en opheffen van de oorzaken van defecten, van het bestrijden van de ziekte naar het voorkomen ervan, van ‘pillen’ naar investeren in een ‘gezondere’ levenswijze, van de arts of specialist als ‘redder’ naar die van hulpverlener, ondersteuner, van de houding ‘dokter maak mij beter’ naar zelfwerkzaamheid en het nemen van de eigen verantwoordelijkheid voor ons lijf , ons welbevinden en voor de manier waarop we leven.

April 2016

© Harrie Bielders

7. Huis-thuis

Heel veel mensen zijn in de zomer weg geweest, dichtbij of ver weg en zijn weer naar huis gegaan, thuis gekomen en zijn nu weer thuis.

Huis en thuis, twee verschillende woorden die we door elkaar gebruiken, maar die voor mij een verschillende gevoelswaarde hebben.

Na 14 verhuizingen, dus na 14 ‘huizen’: kamers, ‘echte huizen’ of appartementen in dorpen, stadjes, steden en op het platteland, in Nederland, Belgie en Frankrijk, ligt elk ‘huis’ in mijn herinnering opgeslagen met ieder zijn eigen gevoel, van gewoon een eigen veilig beschut plekje op deze grote aardbol tot en met een plek waar ik me omhuld voelde als door een warme jas, een plek die meer was dan een huis en voelde als ‘thuis’.

Als je mensen vraagt of ze tevreden zijn met hun huis, hebben ze het in hun antwoord doorgaans niet alleen over het huis op zich, over de indeling, de grootte, de inrichting en de tuin, maar doorgaans nog meer over de omgeving, over de buren, de sfeer in de straat, het dorp of de stad, de aanwezigheid van en de afstand tot winkels, scholen en andere voorzieningen, over de bereikbaarheid van het werk en ander relevante zaken. Of we tevreden zijn met ons huis is dus blijkbaar van veel meer aspecten afhankelijk dan alleen van de beleving van ons huis.

De schrijver Hennig Mankel zegt: ‘Je bent niet thuis waar je schoenen staan, maar waar je dromen liggen’. En Youp van ’t Hek zei in een van zijn nieuwjaarsconferences dat, als iedereen die toen voor de televisie naar hem zat te kijken, daar naar toe zou gaan waar hij echt wilde zijn, er binnen een half uur enorme files zouden ontstaan op de wegen.

Dat roept de vraag op of we in ons huis ook thuis zijn, ons echt thuis voelen, of daar onze dromen liggen?

Ik kan die vraag voor niemand beantwoorden, alleen voor mezelf.

Niet alle huizen waar ik heb gewoond voelden echt als ‘thuis’ en een aantal huizen waar dat wel het geval was voelden op den duur niet meer als zodanig.

Een huis dat voelt als ‘thuis’ is blijkbaar veel meer dan muren en een dak op een stuk grond met een kadasternummer, meer dan materie en een plek, maar een huis dat gevuld is met de sfeer vanuit zijn omgeving en met het gevoel van de bewoners over zichzelf, over elkaar en gewoon over het leven van alledag. En dat leven verandert, voortdurend.

Ik ben 14 keer verhuist omdat het huis niet meer paste bij de veranderde situatie, wat vroeg om op zoek te gaan naar een huis dat paste bij de nieuwe omstandigheden en weer zou voelen als een warme deken, een omarming waar ik me in de hectiek van het leven terug kon trekken en me veilig, warm, omarmd en ontspannen kon voelen.

Nu, na de 14de  verhuizing, voel ik me weer echt THUIS en wil ik hier nooit meer weg. Maar of dit de laatste keer is dat ik ben verhuisd, weet ik niet, want het leven verandert, alsmaar.

Augustus 2016

© Harrie Bielders

9. Bevrijd, maar ook vrij?

Mijn lief stelde rond 5 mei de vraag of het niet tijd wordt dat we Bevrijdingsdag een bredere inhoud geven dan alleen het vieren van het feit dat we meer dan 70 jaar geleden bevrijd werden van de bezetting en het fascisme van de Duitsers.

Ik kon het daar alleen maar volledig mee eens zijn, vandaar deze column als poging voor een verbreding van de invulling van Bevrijdingsdag.

Het vieren van een zeer belangrijke gebeurtenis uit het verleden zou ook altijd een bezinningspunt moeten zijn op het heden en ons handelen naar  de toekomst.

Natuurlijk zeggen we op 4 en 5 mei altijd ‘Dit nooit meer!’en kunnen we onszelf en Nederland prijzen als een land en volk dat vrij is, dat vrij kan denken en zich vrij kan uiten, zeker in vergelijking met een zeer groot deel van de wereld, waar oorlogen, bezetting en onderdrukking nog volop aanwezig zijn. En natuurlijk verdedigen we deze verworven vrijheden.

Maar een laag dieper: zijn we diep in onszelf vrij, zijn we niet de slaaf van het kapitalisme en het materialisme, van onze opvatting dat succes en rijkdom de belangrijkste voorwaarden zijn voor geluk, terwijl dit niet alleen niet waar is, maar ook dat ze voor het merendeel van de mensen niet zijn weggelegd mede omdat we succes en rijkdom heel vaak verwerven over de ruggen van anderen en ten koste van ons leefklimaat, waardoor de kloof tussen rijk en arm alsmaar groter wordt, er vluchtelingenstromingen, terrorisme en oorlogen ontstaan en de leefbaarheid en het voortbestaan van de aarde wordt bedreigd?

En hoe zit het met de vrijheid van ons eigen denken, voelen en handelen? Hoe zit het hiermee op ons werk, in onze relatie met onze partner, kinderen en vrienden? Waarom houden we gewoontes, rituelen, werk, relaties en vriendschappen in stand terwijl we ze als bedrukkend ervaren? Omdat we bang zijn voor het onbekende, voor verandering, voor echte vrijheid?

Waarom vinden we dat we met alles moeten meedoen, met modes, met alles wat ‘in is’? Waarom loopt tegenwoordig bijna iedereen in een gescheurde broek? Omdat we het echt mooi vinden of omdat we erbij willen horen? 

Waarom kiezen we opleidingen en beroepen die ‘in zijn’, status hebben en perspectief bieden op het verdienen van veel geld, maar waarmee we niet gelukkig zullen worden omdat ze niet bij onze passie aansluiten? Geloven we niet echt in de kracht en waarden van ons authentieke ik? Zijn we bang om echt onszelf te worden en te zijn, om vrij te zijn?

We zijn vaak onvrij door mensen en factoren buiten ons, maar heel vaak zijn we het zelf die ons onze vrijheid ontnemen om degene te worden die we willen zijn vanuit onze diepste dromen: het beste in onszelf tot bloei laten komen.

Vrijheid brengen in de hele wereld ligt doorgaans niet binnen onze mogelijkheden, maar wel het verwerven van vrijheid voor ons zelf en het geven van vrijheid aan anderen om zichzelf te kunnen zijn en ieders authenticiteit tot bloei te laten komen: het realiseren van de dromen die in de jaren zestig na de bevrijding in 1945 werden gedroomd. Lentedromen die meer dan ooit actueel zijn en om realisering vragen.

Misschien moeten we Bevrijdingsdag wel een andere naam geven: Dag van de vrijheid.

Mei 2017

© Harrie Bielders

11. Bij de hemelpoort.

Een man kwam na zijn dood bij de hemelpoort en de poortwachter vroeg hem wat hij in zijn leven had gepresteerd. De man antwoordde trots dat hij directeur was geweest van een ICT-bedrijf. De poortwachter zei hierop dat zij dat hierboven hadden geregeld en dat het er om ging wat hij daarmee had gedaan. De man antwoordde dat hij er veel geld mee had verdiend en daardoor een luxe leven had kunnen leiden, iets wat toch iedereen wilde. De poortwachter vervolgde dat het er uiteindelijk om ging wat hij met zijn bedrijf, met zijn leven had toegevoegd aan het welzijn van anderen en de  wereld, of hijzelf en anderen er betere mensen door waren geworden, vrijer, bewuster en liefdevoller. Hij was immers naar de aarde gegaan om de aarde beter te maken en niet om er alleen maar zelf beter van te worden.

Het Chinese begrip Dao of Tao betekent ‘de weg’ en wel de weg die we zelf creëren terwijl we hem gaan. Alles wat we doen en de wijze waarop we ons leven leiden, beïnvloedt alles om ons heen. Er is een goede en een verkeerde weg. ‘Goed’ betekent dat we afgestemd zijn op de wereld om ons heen, ermee in contact staan en er op de juiste manier op reageren zodat we een weg scheppen en lopen waarop wijzelf en alle mensen om ons heen kunnen floreren. Een verkeerde weg is omgekeerd: alleen mikken op ons eigen succes en macht, ongeacht hoe het met andere mensen gaat. Dat is ‘verkeerd’ omdat het op de lange duur ons leven en dat van de mensen om ons heen niet ten goede komt.

Uit gesprekken met mensen met een bijna-dood-ervaring blijkt dat we na onze dood een overzicht krijgen van ‘wat onze voetafdruk was in de sneeuw’: wat ons handelen anderen heeft gedaan, wat we wel en niet hebben bijgedragen aan hun welzijn, wat de meerwaarde was van ons leven.

In dit licht kunnen we ons afvragen wat de meerwaarde is van bijvoorbeeld speculeren op de beurs, op vastgoed of op koffie. Antwerpen heeft de grootste opslagplaats voor koffie in de wereld. De koffie ligt daar als speculeerobject: wachten tot de prijs stijgt en dan verkopen, eventueel door het schep-pen van schaarste door de opslagruimte tijdelijk gesloten te houden. Noch de koffieboeren, noch de consument wordt hier beter van, alleen de handelaren. Zij en het systeem voegen geen enkele waarde toe. Olie die in tankers vanuit het Midden-Oosten wordt vervoerd naar Rotterdam verwisselt op die tocht een aantal keren van eigenaar tegen een steeds hogere prijs. Wie en wat wordt daar beter van dan alleen de handelaren?

Er kan alleen een betere wereld ontstaan als we allemaal waarden toevoegen aan het welzijn van ons allen en de wereld. En dat kunnen we, ieder op zijn eigen manier, als kruidenier, als directeur, als timmerman, als vader, als partner, als verpleger, onderwijzer, schoonmaker, enzovoort, door de moraal van de goede weg te volgen. Het kapitalisme met zijn vrije marktdenken is niet de juiste filosofie om mensen te stimuleren de goede weg te lopen.

Maar de onontkoombare vraag die na de dood aan iedereen gesteld zal worden, is wat we in en door ons leven hebben bijgedragen aan het welzijn van ons allemaal.

Juli 2017

© Harrie Bielders

13. Echt communiceren!

Ik zie steeds meer mensen lopen, wandelen, fietsen of op een terras of in een restaurant zitten met alleen aandacht voor hun smartphone. Velen hebben hem vaak voortdurend in hun hand. Wat is het wat de smartphone zoveel interessanter maakt dan het kijken en ervaren van de omgeving en het praten met elkaar?

Vroeger schreven we met zorg brieven die dagen onderweg waren en waarop we misschien pas na een week of weken antwoord kregen. Tegenwoordig wordt van ons verwacht dat we, als we een whatsapp of een ander bericht ontvangen, daar onmiddellijk op reageren. Rustig de tijd nemen voor het lezen en het geven van een reactie is er niet meer bij. Alles moet vlug en snel.

Er wordt geconcurreerd met het aantal likes dat we ontvangen en hoeveel ‘vrienden’ we hebben. Naast mode, status en geld is het gebruik van sociale media steeds meer een middel geworden om onszelf te profileren. We willen het beeld uitstralen dat het goed met ons gaat, dat we oké zijn, actief, bij de tijd, geliefd, gelukkig en succesvol.

We hebben door de moderne communicatiemiddelen nog nooit zoveel met elkaar gecommuniceerd als in deze tijd. Maar wat is de kwaliteit van die communicatie, wat draagt die bij aan ons welzijn? Hoe komt het dat ondanks ons intensief communiceren steeds meer mensen zich depressief en eenzaam voelen en niet zo goed weten wat ze met het leven aanmoeten.

De doorsnee communicatie via de sociale media is, zoals reeds gezegd, vluchtig en dingen die we vlug doen hebben doorgaans geen hoge kwaliteit, zoals tientallen jaren geleden al is gebleken uit onderzoek. Kwaliteit vraagt tijd en aandacht.

Daarnaast bestaat de hedendaagse communicatie via de meeste sociale media vaak alleen uit ingetikte woorden en woorden spelen maar een zeer geringe rol binnen het geheel van communicatie. Het gesproken of geschreven woord maakt hiervan maar 7% uit, maar de non-verbale communicatie: de intonatie, de lichaamstaal en de mimiek, maar liefst 93%, waarvan 55% wordt bepaald door lichaamstaal en mimiek en 38% door de intonatie. De non verbale communicatie speelt dus de hoofdrol in de communicatie tussen mensen.

Een voorbeeld: iemand stuurt ons een berichtje en wij reageren met  ‘Leuk ja!’ De echte betekenis van dit ‘Leuk ja!’ kan variëren van geweldig  tot gewoon leuk tot zelfs een afkeurend leuk zoals we vaak afwijzend reageren op een voorstel dat wordt gedaan met ‘Leuk ja!’.

Doordat bij o.a. whatsapp-, e-mail- en faceboekberichten de non verbale communicatie geen rol speelt, is dit dus een zeer povere en oppervlakkige manier van communiceren. We kunnen doorgaans moeilijk inschatten wat de ander echt bedoelt, echt voelt en aan ons wil overdragen. Dit kan wel bij direct contact, bij vis à vis-, face to facecommunicatie.

Een hiermee samenhangend nadeel van de sociaalmediacommunicatie is dat we, naarmate we minder de echte gevoelens van anderen kunnen ervaren, we de ander en daardoor onszelf steeds minder echt ontmoeten en dus leren kennen. Het sociaal van en aan elkaar leren wordt minder en daardoor verminderen onze sociale vaardigheden. We pingpongen met woorden maar echt communiceren betekent pingpongen met de ander als persoon die we echt ontmoeten door in zijn ogen te kijken, zijn gezichtsuitdrukkingen te lezen en de nuances in zijn stem te horen. We willen diep in onszelf echt ontmoeten, contact voelen, aandacht krijgen en emoties, vriendschap en liefde ontdekken, voelen en delen, waardoor we de ander en onszelf leren kennen, we zelfvertrouwen krijgen in wie we zijn, we onszelf de moeite waard vinden en we daardoor onze eigen weg durven gaan en niet slaafs en hijgend achter alle trends, verlangens en verwachtingen van anderen aanlopen op zoek naar …? Bedelen om aandacht en waardering levert doorgaans niets op, wel zelf echte aandacht geven aan onszelf en de ander.

Laten we kwantiteit inruilen voor kwaliteit, oppervlakkigheid voor intensiteit, vluchtigheid voor aandachtigheid, meer voor minder, haast voor het nemen van tijd, veel woorden voor weinig maar echte woorden, verstarde botoxgezichten voor gezichten die onszelf kunnen laten zien, appen voor praten en echte ontmoetingen, face to face of op zijn minst door te bellen of te skypen. Laten we oog hebben voor de glinstering en droefheid in ogen, voor opgetrokken wenkbrauwen, lachende of huilende monden, voor vrolijk- of droefklinkende woorden, voor liefdevolle of afwijzende gebaren. Laten we volledig mens zijn in onze woorden, alleen dan kunnen we onszelf en de ander echt ontmoeten en daardoor groeien en betere en liefdevollere mensen worden.

Valkenburg, januari 2018

© Harrie Bielders

15. Op weg.

We zijn op weg, jij, ik. En ook al staan we soms letterlijk of figuurlijk stil, de tijd voert ons mee door de dagen, weken, maanden en jaren, door de jaargetijden, de verschillende levensfasen en de specifieke tijd waarin we leven, waarin we mensen, situaties en gebeurtenissen tegenkomen die we vaak niet zelf bepalen maar die gewoon op onze weg komen. Deels zijn we vrij in wat we doen en de wijze waarop we ons leven leiden, hetgeen onze weg, onszelf en alles en iedereen om ons heen beïnvloedt, deels hebben we, of we het willen of niet, gewoon de algemene levensprocessen te doorlopen, zoals die van de groei van kind naar volwassen en die van het ouder worden en komen we onverwachte positieve en negatieve situaties tegen. Onze weg lopen we in een mix van vrijheid en gebondenheid.

We kunnen weloverwogen op vakantie gaan, een doel kiezen, kijken wat er allemaal valt te beleven en de wegen ernaartoe verkennen in het streven naar een optimale vakantie, maar we kunnen niet alles bepalen, vaak wel het omzeilen van de drukte maar niet het weer of een lekke band onderweg. Het spannende is hoe we omgaan met het onbekende, het onverwachte, met de negatieve en positieve situaties.

We kunnen ons de vraag stellen welke vakanties ons het meest zijn bijgebleven en waaraan we mooie, spannende herinneringen hebben en waarover we nog jarenlang verhalen vertellen? Zijn het de vakanties waarin alles verliep zoals gehoopt, of vakanties met omstandigheden die ons uitdaagden en waarin we het gevoel hadden dat we problemen hebben opgelost, situaties hebben getrotseerd waar we ons niet toe in staat achtten? Ik denk dat het merendeel van ons zich de vakanties herinneren die op de een of andere manier spannend waren, waarin iets te beleven viel, waar dingen waren te zien of gebeurden die verrasten, uitdaagden.

Waarom  gaat uiteindelijk onze voorkeur uit naar een spannend vakantie? Ik denk omdat we willen leren, willen groeien en ons ontwikkelen en dat kan alleen als we worden geconfronteerd met nieuwe dingen, nieuwe mensen, nieuwe situaties die ons uitdagen dingen te doen die we nog niet kenden of konden. We zijn hier op aarde om letterlijk en figuurlijk te groeien en ons te ontwikkelen en daarvoor biedt het leven alsmaar nieuwe mogelijkheden en uitdagingen. Daarom hebben we ook dromen, ze dagen ons uit. Wie gaat een steile berg beklimmen zonder de droom op de top te komen en daar te genieten van een prachtig uitzicht? Groeien en onszelf ontwikkelen vereist inspanning, bewegen, veranderen, alsmaar. En als we dat zelf niet willen, dwingt de situatie ons er wel toe.  Mijn moeder had niets op met de pinpas, maar op een gegeven moment kon ze ook aan het loket van de bank geen geld meer opnemen zonder de pas. Alles verandert, beweegt, alles en iedereen is op weg, en dat vraagt van ons om te leren omgaan met veranderingen, problemen, met moeilijke en nieuwe situaties.

Het is mijn inziens dan ook een negatieve ontwikkeling om te streven naar een zogenaamd probleemloos leven waarin we alle ziektes uitbannen, kinderen overbeschermen, een leven waarin we voortdurende de problemen voor anderen oplossen waardoor we hen hulpeloos maken, een leven waar geen plaats is voor uitdagingen, voor vallen, fouten maken, mislukkingen en voor een grote verscheidenheid aan probeersels en ervaringen. Juist hiervan leren we en juist hierdoor groeien we en worden we weerbaar tegen zogenaamde tegenspoed. Mislukkingen bestaan alleen als we alsmaar dezelfde fout maken, niet leren van onze fouten. Ons leven is mislukt als we niets hebben geleerd, geen betere mensen zijn geworden in de meest brede betekenis. Wat we allemaal tegenkomen in het leven bepalen we heel vaak niet zelf, maar wel hoe we ermee omgaan. Mensen zonder lichamelijke en psychische weerbaarheid redden het niet of maar heel moeizaam in hun leven omdat ze niet weten om te gaan met datgene wat we allemaal tegenkomen.

Valkenburg, maart 2018

© Harrie Bielders

17. Verantwoordelijkheid.

‘Wie is verantwoordelijk voor hoe je nu bent? Je genen, je vader, je moeder, God, de regering? Een ander de schuld geven gebeurt elke dag  op veel verschillende manieren. Maar de kwaliteit van ons leven wordt bepaald door ons vermogen te reageren op alle ingewikkelde situaties die we tegenkomen. Zijn we de slaaf van deze situatie? Volgens de Indische levensfilosoof Sadhguru is het tijd om de kracht van het woord ‘verantwoordelijkheid’ voor onszelf terug te winnen’. (Happinez-6-2019.)

Onze tijd wordt o.a. gekenmerkt door het gegeven dat we van heel veel mistoestanden zowel de oorzaak als de oplossing neerleggen buiten ons, bij anderen zoals  ondernemingen, bedrijven en bestuurders. Maar wie koopt al die plastic flesjes, wie gooit ze zomaar in de natuur en recycle ze niet? Wie voelt zich aangesproken door het feit dat de drugscriminaliteit als oorsprong heeft het drugsgebruik van vele van ons? Wat lag er mede aan de basis van de financiële crisis in 2008?. Onze (te) hoge leningen, onze schuldenlast. Wat ligt aan de basis van de opwarming van de aarde? Ons immens en onstuitbaar consumptiegedrag en wel dat van jou en mij.

Niet alleen worden algemene problemen vaak op het bord geschoven van anderen, ook onze eigen problemen leggen we daar vaak neer. Een slecht jeugd, slechte vrienden, pestgedrag, gescheiden ouders, vervelende collega’s of een autoritaire baas, enzovoort. Natuurlijk hebben negatieve omstandigheden van buiten invloed op ons, het is alleen  de vraag of we ons gedrag erdoor laten bepalen en in de slachtofferrol kruipen of dat we ze zien als uitdagingen, als levensopgaven?! We bepalen lang niet altijd wat we in ons leven tegenkomen, maar wel hoe we ermee omgaan. Volgens  hoogleraar psychiatrie en psychotherapie Frank Koerselman is de voorspelling van geluk of ongeluk het vermogen om met tegenslagen, negatieve omstandigheden en gebeurtenissen om te gaan. Degene die hiermee het beste kan omgaan, heeft de meeste kans op voorspoed. De levensfilosoof Sri Vesudeva ziet dat veel mensen het leven vervloeken, het leven van alles de schuld geven en er geen moment aan denken dat vervelende situaties er niet zijn om ons te straffen maar als mogelijkheden, uitdagingen om ervan te leren, erdoor te groeien. Een kind kan niet leren lopen zonder na het vallen weer op te staan. We kunnen geen diploma halen zonder het overwinnen van obstakels en zonder ons er zelf verantwoordelijk voor te voelen. Verantwoordelijkheid krijgen of nemen houdt de verplichting in om ervoor te zorgen dat iets goed verloopt. En dat kunnen en moeten we leren. De grootste taak in dit leerproces ligt bij ouders en andere opvoeders en opvoeden is meer dan voeden. Opvoeden is leren om ons verantwoordelijk te voelen en de verantwoordelijkheid te nemen voor ons leven en de impact ervan op dat van anderen, te beginnen met kleine dingen zoals het leren op school, taken in het gezin, in het voetbalelftal en bijvoorbeeld met het leren beheren van ons zakgeld.

Opvoeden houdt ook in dat we elkaar durven aanspreken op manieren van  gedrag die onszelf en anderen schaden. En daar ontbreekt het vaak aan. Ouders hebben het druk met hun werk en hun sociale netwerk en hebben in hun vrije tijd niet altijd zin in de kleine ruzietjes met hun kinderen die bij het opvoeden horen. Het leven moet leuk zijn. Veel ouders vragen na schooltijd niet aan hun kinderen wat ze hebben geleerd, maar of ze het leuk hebben gehad. De meeste scholen zijn vooral gericht op de scores op de Cito-toets waardoor het opvoeden om op een positieve, assertieve, kritische en creatieve  manier in het leven te staan vaak op de tweede plaats komt. En discipline is in deze tijd voor veel mensen een ‘vies’ woord, terwijl dat een essentieel onderdeel is van het proces van verantwoordelijk leren nemen. En elkaar aanspreken op negatief handelen wordt belemmerd doordat we aardig gevonden willen worden en doordat mensen vaak niet gediend zijn van kritiek en je als aanspreker vaak een snauw krijgt en zelfs de kans loopt op een klap.  

Tijdens de jaren zestig van de vorige eeuw heeft de eigenheid van het individu terecht steeds meer ruimte gekregen waardoor er steeds meer aandacht  is gekomen voor het ontwikkelen van ieders eigenheid, voor zelfontplooiing. Maar dat houdt  niet alleen in dat de omgeving daar de ruimte voor moet bieden maar ook dat iedereen daar zelf de verantwoordelijkheid voor moet nemen én zich verantwoordelijkheid voelt voor het bouwen van een maatschappij waarin dat voor iedereen mogelijk is.

Laten we de verantwoordelijkheid nemen voor een wereld waarin iedereen zich optimaal kan ontwikkelen en bloeien, want het leven heeft niet als doel om het leuk te hebben maar ons te ontwikkelen tot bewuste, vrije en betrokken mensen. En als dat gebeurt, hebben we het ook leuk.

Valkenburg oktober 2019

© Harrie Bielders

19. Watermantijdperk.

Elk twaalfde deel van het jaar staat de aarde door zijn draaiing binnen het sterrenstelsel tegenover een bepaald stuk hiervan. Deze twaalf stukjes hebben in de Babylonische cultuur de namen van dieren gekregen, de dierenriemtekens. Ze stralen ieder hun eigen energie uit waardoor ze een bepaalde invloed op ons hebben. Zo krijgen we bij de geboorte, afhankelijk van het tijdstip, een specifieke energie mee die mede onze levensdynamiek, ons karakter bepaalt.

Ook de zon beweegt zich langs de verschillende dierenriemtekens en wel in een cyclus van 25.920 jaren. De zon staat dus gedurende elk twaalfde gedeelte van deze cyclus in een bepaald teken van de dierenriem en wel gedurende een periode van 2160 jaren.

In onze tijd verlaat de zon de invloedsfeer van het dierenriemteken Vissen en komt onder invloed van het teken Waterman. De energetische veranderingen die hiermee samenhangen zijn ingrijpend.

Het Vissentijdperk heeft ons een enorme groei gebracht van ons denkvermogen, van de wetenschap, techniek, goede regelgeving, gezondheid en welvaart doordat we daar veel aandacht aan hebben besteed. Helaas hebben we ook een aantal aspecten van ons mens-zijn verwaarloosd en moeten we constateren dat we een wereldbedreigend klimaatprobleem hebben, we onze grond, water en lucht hebben vervuild, we verspillers zijn van bijvoorbeeld voedsel en kleding, we onze hulpbronnen en rijkdom niet eerlijk verdelen en 10% van de mensen 85% van onze rijkdom bezit, mensen in arme landen nog steeds worden uitgebuid, het grootkapitaal en dus geld de wereld beheerst en we onze intuïtie, de signalen van ons hart, hebben verwaarloosd waardoor we onszelf zijn kwijtgeraakt en daardoor zijn verdwaald in het leven en niet meer goed weten wat we ermee aanmoeten, waardoor zinloosheid en depressiviteit een enorme vlucht nemen.

Door de energieverhoging die het Watermantijdperk met zich meebrengt, worden we gevoeliger voor de signalen van ons spirituele zijn, van ons bovenbewustzijn, onze ziel, ons hart, van ons echte zelf en zullen we ons steeds meer losmaken van wat ‘men’ vindt, van narcistische politieke leiders en influencers, en in opstand komen tegen de macht van het geld, promotie van materiële zaken en mensen die denken ons te kunnen overheersen. We zullen ontwaken, steeds meer onszelf worden en vanuit onszelf gaan bloeien en de beste versie van onszelf worden. We zullen ontdekken dat ons tijdelijk verblijf hier op aarde maar een heel klein onderdeel is van ons totale leven door tijd en ruimte en zullen het leven hier weer gaan ervaren als geen toeval met een absoluut einde, maar als een onderdeel van onze voortdurende groei naar steeds verder, waardoor ons leven weer echt zijn zin krijgt.

Er zal een verschuiving plaatsvinden van rationaliteit naar intuïtie, naar leven vanuit ons bovenbewustzijn, onze ziel, en van het streven naar zoveel mogelijk welvaart naar zelfontplooiing. Naarmate we meer zelf- en algemeen bewustzijn ontwikkelen, zullen we ontdekken dat we met elkaar en met alles om ons heen zijn verbonden en zullen we ons meer verantwoordelijk gaan voelen voor elkaar en de wereld om ons heen.

Een nevenverschijnsel van de energieverhoging van het Watermantijdperk is dat we, zoals vaak bij ingrijpende veranderingen, ontregeld raken, onzeker worden en terugverlangen naar oude zekerheden en we ons in onszelf terugtrekken wat de bron is van nationalisme en populisme, van de Brexit en ‘American first’, van politiek en religieus radicalisme, van racisme, van een verlangen naar sterke leiders en we zo terugvallen naar het niveau van dieren.

Door de energieverhoging zal wat tot nu toe verborgen in ons leefde aan het licht komen, niet alleen het goede maar ook het kwade, zoals bij de verhoging van de temperatuur in de lente niet alleen de bloemen gaan bloeien maar ook het onkruid tevoorschijn komt. De diepere bedoeling hiervan is dat we de negatieve egokrachten, doordat ze zichtbaar worden, kunnen zien, herkennen en erkennen, zodat we ze kunnen ontmaskeren en omvormen naar zelfbewuste positieve krachten.

Het Watermantijdperk heeft zoals elke levensfase en tijdperk zijn eigen gaven en opgaven. Moge dit tijdperk met zijn nieuwe energie ons verder brengen op onze ontwikkelingsweg naar bewustzijn, vrijheid en betrokkenheid. Hiervan zijn reeds vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw talrijke positieve aanzetten zichtbaar zoals de groeiende aandacht voor persoonlijke groei en ontwikkeling en spiritualiteit, de zorg voor het milieu, de strijd van de gele hesjes en van mensen die leven onder politieke en religieuze dictaturen, de toenemende roep om maatschappelijk verantwoord ondernemen, de toenemende keuze voor mens- en milieuvriendelijk geproduceerd voedsel en kleding en het verantwoord omgaan met onze hulpbronnen.

Elk dag, elk jaar en elke nieuw tijdperk geeft mogelijkheden en krachten om het leven voor ons allen op deze aarde mooier te maken. Alles reikt naar een mooiere wereld.

Valkenburg januari 2020

© Harrie Bielders

21. Minder macht, meer kracht.

Er is al enige tijd veel aandacht voor machtsmisbruik. Zo richt de MeToo beweging zich op seksueel grensoverschrijdend gedrag en verzet de Black Lives Matter beweging zich tegen antizwart racisme. Van machtsmisbruik is sprake als iemand je dwingt iets te doen wat je niet wilt en wat niet geoorloofd is. Iemand aanhouden omdat hij een donkere huidskleur heeft en iemand dwingen tot lichamelijk contact is dan ook machtsmisbruik.

Bij machtsmisbruik wordt doorgaans gebruik gemaakt van de afhankelijkheid, ondergeschiktheid van het slachtoffer ten opzichte van degene die macht uitoefent. De machthebber is fysiek sterker of kan dreigen met maatregelen die ongunstig zijn. Dat dreigen hoeft niet letterlijk te gebeuren, maar het feit dat hij die maatregelen vanuit zijn positie kán nemen, is al dreigend genoeg, zoals dat het geval is in de relatie tussen werkgever en werknemer of bij fysieke overmacht. Ingaan tegen een onterechte beslissing of kritiek hebben op ‘je baas’ houdt de mogelijkheid in dat hij je carrièremogelijkheden zal blokkeren of je zal proberen te ontslaan. Afhankelijkheid schept mogelijkheden tot machtsmisbruik. Dictators kunnen lang aan de macht blijven doordat zij hun tegenstanders kunnen dreigen met allerlei vormen van in- of uitsluiting.

Machtsmisbruik komt overal op grote schaal voor in landen, organisaties, verenigingen, gezinnen en relaties. Door de toenemende emancipatie van individuen en groepen neemt gelukkig het protest tegen machtsmisbruik toe en worden maatregelen geëist om het terug te dringen. De bovengenoemde bewegingen zijn hiervan prominente voorbeelden.

Helaas zijn er een groot aantal machtsmisbruiken dat nog te weinig aandacht krijgt zoals de uitbuiting van arme landen die tegen dumpprijzen grondstoffen moeten leveren aan rijke landen. Zo bleek uit een recente Tv-rapportage van het programma De Prijsknaller dat koffieboeren in Uganda worden gedwongen koffie te leveren tegen of zelfs onder de kostprijs omdat ze die anders gewoon niet kunnen verkopen en dus helemaal geen inkomsten hebben. Daarnaast mogen ze volgens een Europees handelsverdrag geen gebrande koffie invoeren in Europa. Dat houdt in dat ze niet de mogelijkheid hebben om deze industrie op te bouwen en zo het geld te verdienen dat nu wordt verdiend door de grote koffiebranders in het westen. Hetzelfde geldt voor veel producten uit ontwikkelingslanden en voor veel arbeiders uit arme landen. De westerse wereld heeft het geld en dus de macht en maakt daar op grote schaal misbruik van en houdt zo de enorme kloof tussen arme en rijke landen in stand.

Machtsmisbruik is onderdrukking en is, in welke vorm dan ook, onmenselijk en dus verwerpelijk omdat leven in essentie menswaardige groei en ontwikkeling inhoudt en onderdrukking deze tegenhoudt. Waarom protesteren we niet massaal tegen deze vormen van machtsmisbruik? Omdat we dan misschien veel meer moeten betalen voor onze koffie en we niet meer gemiddeld 46 kledingsstukken per persoon per jaar kunnen kopen? Wij beseffen nog veel te weinig dat we rijk zijn en welvarend doordat we anderen uitbuiten. Er is nog steeds sprake van grootschalige slavenhandel en kolonialisme terwijl die wettelijk al decennialang zijn afgeschaft. En wat te denken van de macht van multinationals, de rijke elite en van de stortvloed aan manipulatieve reclames en influencers die door slim gebruik te maken van het psychologische inzicht in onze zwakten, ons manipuleren, misbruiken.

Tegenover macht staat kracht. Macht is hard en hebben we meegekregen vanuit onze dierlijke afstamming. Kracht is zacht en is een zielenkwaliteit die ook in ons aanwezig is en die we kunnen ontwikkelen door nee te zeggen tegen wat we niet willen en ja te zeggen tegen wat bij ons past, bij onze dromen en capaciteiten, bij ons diepste zijn dat wil groeien en zich ontwikkelen tegen de verdrukking in, zoals in het voorjaar de tulp zich door de harde bovenlaag heen moet worstelen om te kunnen bloeien. Dat houdt wel in dat we risico’s moeten durven nemen, nee durven zeggen ook al hangt ons de dreiging voor ontslag, voor geen promotie, voor niet aardig gevonden worden en voor uitsluiting of verbanning uit de groep boven het hoofd.

Als we in onze kracht staan, houdt dat ook in dat we het niet nodig hebben om zelf macht te gebruiken om onze zin te krijgen door gebruik te maken van slinkse mooie praatjes, verleidelijk gedrag, leugens of andere vormen van manipulatie. Onze cultuur is niet gericht op het ontwikkelen van kracht maar van macht. Macht en machtsmisbruik zien we overal, gedrag vanuit innerlijke kracht is spaarzaam. Vreemd, want voor krachtige mensen met een natuurlijk gezag hebben we doorgaans meer waardering dan voor mensen met macht. We leren om ons te verdedigen, dus macht op te bouwen, we leren niet om in onze kracht te gaan staan, te gaan staan voor onze dromen, voor wie we in het diepst van ons wezen willen en kunnen zijn en nee te zeggen tegen wat daar niet in past. Kracht leidt tot gezag, tot natuurlijke, aanvaarde macht die niet onderdrukt maar  inspireert en stimuleert. Laten we onze innerlijke krachten ontwikkelen en gebruiken en onze neiging tot macht en machtsmisbruik onderdrukken onder het motto minder macht, meer kracht.

Februari 2022.

© Harrie Bielders

23. Wie niet horen wil, moet voelen.

Dit gezegde was in mijn jeugd duidelijk aanwezig. Wie niet luisterde, ongehoorzaam was of kattenkwaad uithaalde, kreeg al vlug een draai om zijn oren, een klap op zijn billen of een tik op zijn vingers. Zowel ouders als onderwijzers hanteerden dit gezegde letterlijk zonder dat dat, zoals nu, leidde tot afkeuring. Het was bedoeld om het gedrag van kinderen in de pas te laten lopen met de heersende normen en waarden. Eerlijk gezegd, ik heb er geen trauma’s aan overgehouden terwijl ik heel wat pakken slaag heb gekregen. Ik vond het logisch dat, als ik me niet hield aan regels, dat duidelijke consequenties had en daar hoorde in de tijd ook een draai om je oren bij.

In de huidige tijd worden we op een andere manier met dit gezegde geconfronteerd. We zijn al decennia lang gewaarschuwd voor de negatieve consequenties van ons handelen voor het klimaat, maar we gaan rustig door met het vervuilen en uitputten van ons milieu. En omdat we ons gedrag niet veranderen, wordt het probleem alsmaar groter en worden de gevolgen van ons halsstarrig gedrag steeds duidelijker zichtbaar en voelbaar in ons dagelijks leven. De deltacommissaris verwoordde die gevolgen onlangs als volgt: ‘Natter wordt natter, droger wordt droger, heter wordt heter en het gebeurt vaker en daar moeten we wat mee’. Doen we er niets mee dan zullen we de gevolgen steeds heviger aan den lijve ondervinden, nog voelbaarder dan een draai om onze oren en zeker dreigender.

Ook was en is het spreekwoord van toepassing op de coronacrisis. Toen we na de eerst golf de coronaregels niet meer gingen opvolgen, verspreidde het virus zich weer en steeg opnieuw het aantal ernstig zieken en doden. Wie niet horen wil, moet voelen, met als duidelijke waarschuwing dat niet het virus zich verspreidt, maar dat wij het virus verspreiden door ons onverantwoorde gedrag.

In de uitzending ' Corona, Sand im Weltgetriebe' van de Tv-zender Arte op 2 maart 2021 ‘sprak’ het coronavirus tegen ons en legde het een verband tussen het gedrag van zichzelf en ons gedrag ten opzichte van de aarde:

'Ik, het coronavirus, en jullie als mensen hebben iets gemeenschappelijk, namelijk dat we dat wat we nodig hebben om te leven, dood maken, doden. Ik, het coronavirus, dood jullie lichaam en jullie doden jullie ecologisch systeem, de aarde.’

We beseffen nog steeds niet dat de aarde ons niet nodig heeft, maar dat wij wel de aarde nodig hebben.

Nog dichter bij huis komen we het spreekwoord tegen als we kijken naar de invloed van ons gedrag op onze gezondheid. Als we ons lichaam verwaarlozen, krijgen we klachten en als we daar geen aandacht aan schenken, worden de klachten alsmaar ernstiger en als we er dan nog geen aandacht aan schenken, gaat ons lichaam in staking en kunnen we doorgaans weinig of niets meer.

Heel veel ziektes onderkennen we te laat. We raken bijvoorbeeld burnout en zien pas naderhand dat we de alarmsignalen hebben genegeerd. Deze signalen zijn eerst subtiel, we zitten niet goed in ons vel en denken dat als we op vakantie zijn geweest alles wel weer in orde komt. Als we de signalen blijven negeren worden ze steeds duidelijker totdat ons lichaam ons voor het blok zet en blokkeert. Het gele knipperlicht wordt een rood stoplicht en daarna het zwaailicht van de ambulance met heel veel lawaai.

Het leven zit subtiel in elkaar en heeft een alarmbel met als waarschuwing 'Wie niet horen wil, moet voelen!' ofwel wie niet luistert naar signalen, naar wijze raad, zal de gevolgen aan den lijve ondervinden.Net zoals ons lichaam een levend organisme is dat reageert op ons gedrag, is ook de maatschappij en de aarde dat. Als we die verwaarlozen gaan ze net zo protesteren als ons lichaam.

Crisissen zijn doorgaans tekens dat we iets niet goed doen. Het zijn waarschuwingstekens. Als we die ontkennen of onderschatten, woekeren de crisissen letterlijk voort en worden de gevolgen steeds confronterender.

Laten we het gezegde‘Wie niet horen wil, moet voelen’ niet wegzetten als een herinnering aan vroegere tijden, maar het oppoetsen als een noodzakelijke waarschuwing voor ons niet luisterend handelen in de huidige tijd.

Juni 2022.

© Harrie Bielders

25. Een dictator.

In 2014 haalde ik, achteraf gezien, een dictator in huis. Ik dacht er mijn leven een beetje mee te veraangenamen. Ik kreeg er een handleiding van maar liefs 34 pagina’s bij. Na deze grondig te hebben bestudeerd, volgde het programmeren van de taal, de ecomode, de waterhardheid, het wel of niet gebruik maken van de meegeleverde waterfilter, de maalfijnheid en de automatische uitschakeltijd en vervolgens het vullen van het apparaat met koffiebonen en water. Ja, het betrof een koffiezetmachine die beloofde alle soorten koffiebonen te kunnen malen en koffie te zetten van allerlei sterktes en soorten, zoals gewone koffie, espresso, cappuccino en latte macchiato, waarvan de sterkte, de hoeveelheid en de temperatuur konden en dus moesten worden ingesteld.

Na deze vereiste algemene opstarthandelingen, begon ik vol spanning met het zetten van mijn eerste kop koffie, plaatste een kopje onder de uitloop, drukte op de knop ‘start’ en keek vol verwachting naar wat er ging gebeuren. Er verscheen op het display ‘Spoelen’ en dus drukte ik voor de tweede keer op de knop start en werd mijn kopje gevuld met spoelwater dat ik leegde in de gootsteen. Na ruim een uur bleek het apparaat klaar te zijn voor het zetten van mijn eerste kop koffie en ja, na nog een keer op de knop start gedrukt te hebben, begon de machine koffie te malen en na enige tijd kwam de eerste koffie uit de uitloop en kreeg ik mijn eerste kop koffie en, ik moet zeggen, hij smaakte prima.

Toen ik mijn koffie op had en het apparaat zich volgens mijn programmering automatisch moest uitschakelen, gaf het display aan ‘Spoelen’, dus zette ik mijn lege kop er nogmaals onder en werd dat gevuld met het bruinachtig spoelwater dat ik weer leegde in de gootsteen. De opstartklus was geklaard. Bij het zette van een kop cappuccino of latte macchiato moest ik het bijgeleverde melktankje van melk voorzien en aansluiten op de machine en herhaalde zich de cyclus van spoelen, malen, zetten en nogmaals spoelen, maar kwam er de melding ‘Melkschuimer spoelen’ bij en werd de lijst met meldingen alsmaar langer met ‘Water vullen’, ‘Bonen vullen’ en ‘Afvalbak legen’. Oké, je wilt lekkere en een groot scala aan koffies, dus je moet er wat voor over hebben én het leuk vinden, immers op de machine stond: ‘CafeRomantica’.

Toen ik aan de duidelijk op het display aangegeven handelingen was gewend die blijkbaar hoorden bij het zetten van een kop koffie, ontdekte ik dat er van tijd tot tijd van mij niet alleen nog een aantal handelingen werd verwacht, namelijk de onderhoudhandelingen ‘Uitloop spoelen’, ‘Opschuimer reinigen’, ‘Systeem reinigen’, ‘Systeem ontkalken’, ‘Regelmatig met de hand reinigen’, ‘Reinigen van de zetgroep’ en ‘Filter wisselen’, maar ook de aanschaf van een speciaal en duur ontkalkingsmiddel en reinigingstabletten. Ieder onderdeel van deze onderhoudsreeks verscheen automatisch op het display. Verrichtte ik deze handeling niet tijdig, dan maakte het display me daar voortdurend en indringend op opmerkzaam. En niet elk van die onderhoudshandelingen was binnen 5 minuten gedaan. Met name het om de drie weken reinigen van de zetgroep nam behoorlijk wat tijd in beslag. De zogenaamde zetgroep moest uit het apparaat worden verwijderd, met allerlei soorten borsteltjes grondig worden ontdaan van resten gemalen koffie, grondig worden schoongespoeld, gedroogd en weer teruggeplaatst. Maar ja, je raakt aan alles gewend, dus zelfs aan een machine die je voortdurend dwingt om een groot aantal handelingen te verrichten om gewoon een kopje koffie te zetten. En ja, je hebt er behoorlijk wat geld voor neergeteld en wilt voor jezelf niet toegeven dat de koffie niet navenant smaakt. Totdat ik, na ongeveer 5 jaar, voor de zoveelste keer geïrriteerd worstelde met het in- en uitnemen van de zetgroep en het zat was. Ik heb de machine in de oorspronkelijke doos gedaan en naar de kelder gebracht en het vertrouwde Senseo-apparaat dat daar nog stond, meegenomen naar boven. Stekker in het stopcontact, water in het reservoir, een of twee milieuvriendelijke koffiepads in de padhouder, op de keuzeknop voor 1 of 2 koppen drukken, ongeveer 1 keer per maand met wat azijn het apparaat ontkalken en klaar is kees. Iedere keer als ik nu een kop koffie zet, ben ik blij van de dictator af te zijn. Ik heb hem onlangs teruggebracht naar het servicepunt. Ze waren er blij mee. Tenminste iemand ermee gelukkig gemaakt.

Juni 2022.

© Harrie Bielders

27. Bewustzijn.

De essentie van leven is groei en ontwikkeling zoals we die overal om ons heen zien, bijvoorbeeld in de natuur en in de ontwikkeling van onszelf als persoon. We worden geboren als hulpeloze en onwetende wezens. In de levensschool leren we stap voor stap onze fysieke, psychische en spirituele capaciteiten ontwikkelen

Ons lichaam heeft om zichzelf op een vanzelfsprekende en onbewust doeltreffende manier te ontwikkelen en te beschermen een groot aantal aangeboren innerlijke neigingen, zogenaamde natuurdriften die we instincten noemen en die we ook kunnen omschrijven als aangeboren gevoelens om iets te willen of te doen. Kinderen zoeken en drinken automatisch aan de moederborst, gaan vanzelf kruipen en lopen en iedereen reageert automatisch op iets wat als bedreigend wordt ervaren door bijvoorbeeld weg te rennen en/of bescherming te zoeken.

Wat ons als mensen onderscheidt van dieren is dat wij naast instincten bewustzijn hebben en dit kunnen ontwikkelen om zo bewust te kunnen handelen. Bewust gedrag wordt gekenmerkt door gedrag dat niet instinctief gebeurt, maar dat volgt op iets waar we eerst over hebben nagedacht. Doordat we bewustzijn hebben, hebben we niet alleen reacties op wat we zien, horen, ruiken, proeven en denken, maar kunnen we door ‘op enige afstand’ naar onszelf te kijken die reacties als het ware ook zien en kunnen we dat onder woorden brengen voor onszelf en anderen. Daardoor krijgen we een beeld van de werkelijkheid en kunnen we er ook vanuit een bepaald standpunt naar kijken, bijvoorbeeld vanuit de normen, waarden en eerdere ervaringen van onszelf en anderen. Hierdoor krijgen we niet alleen een beeld van onszelf hoe we reageren in bepaalde situaties, maar kunnen we onze manier van reageren ook aanpassen. Als we ons bijvoorbeeld bewust worden dat we in bepaalde situaties altijd boos worden, kunnen we nagaan wat de reden daarvan zou kunnen zijn en of onze reactie wel echt gegrond of verstandig is en kunnen we proberen ons gedrag aan de nieuwe zienswijze aan te passen. Bewustzijn vormt zo de basis van zelfkennis en gewenste gedragsveranderingen, van onze groei en ontwikkeling. Willen we ons gedrag aanpassen dan vereist dat op de eerste plaats dat we ons bewust zijn dat we een bepaald gedrag vertonen, dat we dat niet ontkennen maar herkennen en erkennen en een beeld hebben van welk gedrag beter zou zijn voor onszelf en de omgeving.

Ook is het van belang om ons bewust te worden van wat onze diepste dromen zijn omdat dit een voorwaarde is om vrij te zijn, om te kunnen handelen vanuit onszelf en niet vanuit datgene wat de omgeving van ons vraagt via verwachtingen, reclames, mode en ideologieën, want dat is geen vrijheid maar slaafsheid en na-aperij.

Tevens is het noodzakelijk om ons bewust worden van wat onze sterke en zwakke kanten zijn omdat dit eveneens een voorwaarde is om vrij te zijn, om kunnen bepalen welke zaken we wel en niet kunnen wensen en najagen, welke dingen we wel en niet kunnen bereiken. Een tulp kan alleen een tulp worden en geen boom.

Bewustwording is niet alleen een voorwaarde voor vrijheid maar ook voor betrokkenheid. Ons bewust zijn van de mensen en alles om ons heen is een voorwaarde om erbij betrokken te kunnen zijn, er een verbinding mee aan te gaan. Wat we niet kennen, weten, voelen en zien bestaat voor ons niet en dus kunnen we er ook geen verbinding mee aangaan, ons erbij betrokken voelen.

Ook vrijheid is een voorwaarde om echt betrokken te kunnen zijn op onze omgeving omdat we alleen oprecht betrokken kunnen zijn, ons kunnen verbinden met mensen, de aarde, gebeurtenissen, ideeën, dingen en omstandigheden als we dat doen vanuit vrijheid en niet omdat we anderen en het andere nodig hebben om onszelf goed en waardevol te voelen. Dat is immers geen echte betrokkenheid, verbinding, maar afhankelijkheid.

Betrokkenheid op onze omgeving is noodzakelijk omdat zonder de mensen en alles om ons heen het leven is als een school zonder leraren en boeken. We groeien en ontwikkelen ons door de confrontatie met de alledaagse werkelijkheid om ons heen.

Bewustwording is dus een voorwaarde voor vrijheid en betrokkenheid. Vrijheid en betrokkenheid zijn voorwaarden voor onze groei en ontwikkeling: de essentie van leven. Alles wat leeft, wil groeien, zich ontwikkelen en bloeien vanuit zijn of haar diepste levenskrachten.

Oktober 2022.

© Harrie Bielders

29. Ik en de wereld..

Ik hoor voortdurend mensen om me heen die van mening zijn dat ze als eenling niets kunnen veranderen aan problemen als de klimaatcrisis, de vluchtelingencrisis, het grote verschil tussen arm en rijk of aan het handelen van de politiek.

Vaak heb ik de indruk dat ze deze mening als argument gebruiken om er zelf niets aan te hoeven doen, om met een gerust hart het vliegtuig te kunnen nemen naar verre vakantiebestemmingen, om niet op te hoeven letten op het energieverbruik, om niet allerlei spullen te kopen die gemaakt zijn in landen waar arbeiders worden uitgebuit en er geen milieuregels zijn of om zich niet te hoeven verdiepen in de opvattingen van politieke partijen.

Maar meestal denk ik dat het komt omdat we met zijn allen niet of te weinig beseffen dat we allemaal, jij en ik, de bouwstenen zijn van een muur, de onderdelen van een grote ingewikkelde machine, van het organisme wereld waarin alles met alles samenhangt en waar het goed functioneren van het geheel wordt bepaald door het goed functioneren van elk afzonderlijk onderdeel, van elk afzonderlijk mens. Elk radertje, boutje, schroefje, chipje en knopje van een machine of apparaat, elk miniem klein onderdeel van ons ingewikkelde lichaam en elke persoon die deel uitmaakt van een groep, organisatie of maatschappij is van cruciaal belang voor het functioneren van de machine, lichaam, groep, organisatie of maatschappij.

Maar soms voelen we ons een zandkorrel op het strand, één van de meer dan 8 miljard mensen op deze aarde en één van de meer dan 17,5 miljoen inwoners van Nederland en dan is het begrijpelijk dat we ons machteloos voelen en van mening zijn dat we maar weinig of geen invloed kunnen uitoefenen op het reilen en zeilen van die ingewikkelde wereld en er geen heil in zien om ten strijde te trekken tegen de machtgroeperingen van geld en politiek en tegen ons verspillend en vervuilend gedrag.

Maar hoe zou de wereld eruit zien als er geen mensen waren geweest als Mahatma Gandhi, een van de grondleggers van de moderne staat India en voorstander van actieve geweldloosheid als middel voor revolutie. Of mensen als Nelson Mandela die een cruciale rol speelde in de strijd tegen het apartheidsregime in Zuid-Afrika. Of iemand als Martin Luther King die een belangrijke voorvechter was van de beweging die nu nog levend is onder de naam Black Lives Matter die strijdt tegen antizwart racisme. En wat als er geen klokkenluiders waren die mistoestanden aankaarten in organisaties, zoals recent in de Me-too-affaire van de Voice. Wat als er niemand meer is die onderdrukkende situaties in relaties of organisaties niet meer accepteert en eruit stapt. Wat als niemand ons meer confronteert met ons negatief gedrag. Wat als niemand meer gaat stemmen, meedoet aan protestdemonstraties tegen onrecht. Wat als de meeste mensen wegkijken zoals onder het schrikbewind van Hitler het geval was.

Alle veranderingen, ook in de logge politiek en het bedrijfsleven, beginnen altijd bij één persoon. Elke vernieuwende beweging, elke verandering groot, klein of heel klein, begint altijd bij een persoon zoals jij en ik. Laten we eens nagaan wat voor kleine of grote dingen we hebben gedaan in onze directe omgeving waardoor een situatie is verbeterd en laten we daaraan het vertrouwen en de kracht ontlenen om die overal en altijd in te zetten.

Wat in negatieve zin kan gebeuren, bijvoorbeeld dat iemand je meesleept in crimineel gedrag of een andere negatieve manier van denken en handelen, kan op kleine en grote schaal ook gebeuren in positieve zin, omdat elk gedrag iets uitstraalt, anderen beïnvloedt: gedrag is besmettelijk.

Groepsvorming op negatieve of positieve wijze ontstaat door het samenklonteren van negatieve of positieve energieën van individuele personen.

Daarom zijn jij en ik op elk moment en in elk situatie mede verantwoordelijk voor de kleur van de sfeer in onze omgeving. De uitstraling ervan wordt bepaald door onze gedachten, door hoe we over onszelf, anderen en de maatschappij denken. En onze gedachten bepalen, zoals Gandhi zei, onze woorden, onze woorden worden onze daden, onze daden worden onze gewoontes, onze gewoontes worden onze waarden en onze waarden worden onze lotsbestemming.

Ik en jij kunnen als individu geen kist van honderd kilo optillen, wel samen met een aantal anderen. En als ik dan plots afhaak omdat ik er geen zin meer in heb, is de kans levensgroot dat de kist op onze tenen valt met alle gevolgen van dien.

Wat is er belangrijk in de klok aan de muur? De batterij, de wijzers, alle radertjes? Elk onderdeel is essentieel voor het goed functioneren van de klok. Zo ben jij en ik van essentieel belang voor het goed laten functioneren van onze maatschappij. Elke gedachte, elke woord, elke daad, elke gewoonte, elke waarde heeft in positieve of negatieve zin invloed. Er is geen verschil tussen jij en ik en de wereld, we vormen samen met al die andere ikken de wereld en bepalen hoe ze eruit ziet, nu en in de toekomst. Laten wij er met zijn allen de verantwoordelijkheid voor nemen.

Februari 2023.

© Harrie Bielders

31. Een pleidooi voor vegetarische voeding.

1. Nederland telt niet alleen ruim 17 miljoen inwoners maar ook 18,2 miljoen grote veedieren (varkens, koeien, schapen, geiten en paarden) en ongeveer 107 miljoen pluimveedieren (kippen, kalkoenen en eenden). Meer dan helft van de vleesproductie wordt geëxporteerd naar het buitenland.
2. De vleesindustrie is verantwoordelijk voor 18% van de wereldwijde uitstoot aan broeikasgassen en levert daarmee de grootste bijdrage aan klimaatverandering.
3. Vlees is verantwoordelijk voor 40 procent van broeikasgassen die vrijkomen bij productie van het voedsel dat de gemiddelde Nederlander consumeert.
4. Eén Nederlandse koe stoot gemiddeld ongeveer evenveel methaan uit als de CO2 van een gemiddelde personenauto die 15.000 km per jaar rijdt. Nederland telde in 2021 1,57 miljoen melkkoeien en ruim 1 miljoen vleeskalveren.
5. Een kilo Nederlands rundvlees zorgt voor 23,9 kg CO2 en een kilo kalfsvlees voor 27,4 kg CO2. De uitstoot aan CO2 per kilo lamsvlees bedraagt 22,9 kg, per kilo varkensvlees 12 kg en per kilo kippenvlees 6,4 kg. Ter vergelijking: bij de productie van een kilo plantaardige vleesvervangers, zoals falafel op basis van kikkererwten en kruiden, komt 2,5 kilo broeikasgas vrij.
6. Per kilo rundvlees is gemiddeld 15.500 liter water nodig, per kilo varkensvlees 6000 liter en per kilo kippenvlees 4300 liter. Ter vergelijking: voor 1300 calorieën in de vorm van graan is ongeveer 500 liter water nodig. Hetzelfde aantal calorieën in de vorm van vlees kost ongeveer 4000 liter water.
7. De vleesproductie neemt, naast het feit dat het veel water nodig heeft en een hoge uitstoot van broeikasgassen veroorzaakt, ook veel landbouwgrond in beslag. Alle koeien, kippen en varkens eten veel eiwitrijk veevoer, zoals soja. Nederland importeert veel soja en ander veevoer. Hierdoor is ons landgebruik in het buitenland ten behoeve van dit veevoer enorm, zelfs ruim twee maal onze eigen oppervlakte.
8. Voor 1 kilo vlees is er 12,85 kilo veevoer. Voor de gemiddelde dagelijkse vleesconsumptie (0,159 kilo) is 2 kilo veevoer nodig.
9. Soja wordt vooral in Zuid-Amerika geteeld op grootschalige plantages, waarvoor veel oerwoud wordt gekapt en waarvoor regelmatig kleinschalige boeren van hun land worden verdreven. Dit is dus niet alleen slecht voor de natuur maar ook voor de boeren en hun lokale voedselproductie.

Wat kunnen wij bijdrage aan deze verspilling van landbouwproducten en water en aan het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen?

1. Door per week 100 gram minder vlees te eten, verlaag je de broeikasgassenuitstoot van je voedingspatroon al met 5 tot 10 procent. Kalfs-, rund- en lamsvlees scoren het slechts qua milieu-impact, kippenvlees heeft de laagste klimaatbelasting.
2. We eten gemiddeld 39 kilo vlees per persoon per jaar, dat is ongeveer 750 gram per week. Als je een jaar lang één dag in de week geen vlees eet, bespaar je bijna 6 kilo aan vlees, evenveel CO2-uitstoot als ongeveer 565 kilometer rijden met de gemiddelde auto, bespaar je tegen de 1000 liter aan water, draag je bij de afname van de verspillende teelt van veevoer en het gebruik van kostbare landbouwgrond die hiervoor nodig is.
3. Het eten van minder vlees eten is niet alleen nodig vanwege een gezond klimaat, het terugdringen van het waterverbruik en het inefficiënt gebruik van landbouwgrond maar ook omdat het eten van teveel vlees bijdraagt aan het ontwikkelen van hart- en vaatziekten.

En verder:

1. Om bij vegetarisch eten voldoende eiwitten binnen te krijgen, zijn peulvruchten en noten de beste keuze voor het klimaat. Het Voedingscentrum raadt aan om 1 maal per week (vette) vis te eten.
2. Wees zuinig met kaas als alternatief voor vlees. Kaas heeft namelijk een klimaatimpact die is te vergelijken met kip- en varkensvlees.
3. Schakel stap voor stap over van vlees op vegetarische producten. Begin met minder vlees te eten, geef groente de hoofdrol, oriënteer je op en experimenteer met alternatieven voor vlees en bouw ‘de vleesdagen’ geleidelijk af.
4. Er zijn op dit moment steeds meer lekkere vleesvervangers verkrijgbaar in onze supermarkten. De oriëntatie op en het experimenteren met nieuwe vegetarische recepten geven meer bewustzijn van wat we eten en helpen mee aan een betere gezondheid, een beter klimaat en een betere wereld.

September 2022.

© Harrie Bielders

33. Zes basisbehoeften.

De Amerikaanse klinische psycholoog Abraham Maslow (1908-1970) formuleerde 6 belangrijke basisbehoeften van de mens:

1. Lichamelijke behoeften. Deze behoeften houden verband met de lichamelijke processen die het goed functioneren van ons lichaam in stand houden. Hieronder vallen onder meer behoefte aan slaap, voedsel en drinken. Zonder de bevrediging van deze behoeften kunnen we niet of slechts gedeeltelijk functioneren.
2. Behoefte aan fysieke veiligheid en economische zekerheid. Het bevredigen van deze behoeften zoeken we als mens in georganiseerde kleine of grote groepen, zoals het gezin, de buurt, de vereniging en het bedrijf, waarbij het gaat om het hebben van een huis, relaties, werk en inkomen. Een uitgebreid stelsel van sociale zekerheid kan ons hierbij helpen.
3. Behoefte aan sociaal contact. Dit betreft de behoefte om ergens bij te horen, de behoefte aan vriendschap, sociale verbondenheid, liefde en positieve sociale relaties. We zoeken naar groepen waarmee we ons kunnen vereenzelvigen en waarvan we onderdeel uitmaken.
4. Behoefte aan waardering, erkenning en zelfrespect. We streven naar eigenwaarde en zelfverzekerdheid én naar status, aanzien en respect binnen een groep. Deze groepen behoeften hangen met elkaar samen, beïnvloeden elkaar. We ontlenen namelijk eigenwaarde vaak aan aanzien en respect binnen een groep.
5. Behoefte aan zelfverwerkelijking of zelfactualisatie.. Dit is de behoefte aan persoonlijke groei en ontwikkeling, aan het maximaal ontwikkelen van onze talenten. Hierbij speelt het sociale milieu en de cultuur waarin we leven een belangrijke rol: in hoeverre krijgen we als persoon de ruimte om onze eigen persoonlijke weg te volgen.
6. Behoefte aan zelftranscendentie. Deze behoefte gaat in de kern over uitstijgen boven onszelf en heeft betrekking op datgene wat groter is dan wijzelf. Dat kan een scala aan dingen zijn: de mensheid, de natuur, het universum of het goddelijke.

Zelftranscendentie staat voor het spirituele en nobele deel van de menselijke natuur, namelijk het ontwikkelen van ons volledige potentieel met als doel een belangrijke bijdrage te leveren aan de wereld. Zelftranscendentie is onbaatzuchtig en gericht op de zorg voor anderen of de planeet. ‘Wat kan ik aan het leven geven’ en ‘Wat verwacht het leven van mij’ zijn transcendente vragen.

Maslow brengt in de bovenstaande behoeften een hiërarchie aan, wat betekent dat eerst aan de voorafgaande behoefte of behoeftes voldaan moet worden, willen we ons kunnen richten op de bevrediging van de volgende behoeftes.

Een voorbeeld: Als we aandachtig luisteren naar een inspirerend iemand (zelfverwezenlijking) en we krijgen honger en dorst (lichamelijke behoefte) zal onze aandacht uitgaan naar het krijgen van voedsel en is onze aandacht weg bij de spreker. Bij een bericht dat ons huis is afgebrand, zullen we hier alle aandacht aan geven en zal het vervullen van de andere behoeften tijdelijk op de achtergrond raken.

Op basis van deze behoefteladder kunnen we ons als persoon en maatschappij afvragen waar we op dit moment mee bezig zijn, waar we ons bevinden op de behoefteladder. Per persoon zal dit uiteraard verschillen. Als maatschappij zijn we, naar mijn mening, vastgelopen in fase 4, de behoefte aan waardering, erkenning en zelfrespect. Concurrentie zowel tussen personen, groepen, organisaties, bedrijven en regeringen zijn kenmerkend voor de huidige gang van zaken, waarbij welvaart en dus geld en rijkdom doorgaans de norm zijn voor ‘succes’. De hele reclame en internetwereld schotelen ons elke minuut van de dag voor wat we moeten hebben en doen om gewaardeerd te worden en aanzien te hebben en waaraan we dus zelfrespect kunnen of moeten ontleden.

Het vervelende is dat de behoeften 1 t/m 4 ons niet gelukkig maken, het zijn alleen faciliteiten, voorzieningen en omstandigheden die ons in staat stellen dat te doen waarvan we echt gelukkig worden en waarvoor we hier op deze aarde zijn, namelijk om onze capaciteiten en talenten optimaal tot bloei te laten komen, waardoor we tevens in staat zijn een optimale bijdrage te leveren aan onze omgeving, aan onze behoeften aan zelftranscendentie.

De filosoof Jean Jacques Rousseau schreef in de 18^de eeuw:

‘Zolang luxe een volk beheerst, zal hebzucht haar harten regeren’.

En de filosoof Schopenhauer schreef in de 19^de eeuw:

‘Rijkdom is als zeewater, hoe meer je ervan drinkt, hoe meer dorst je krijgt’.

In ons eigen belang en in het belang van de maatschappij en de wereld is het noodzakelijk om ons bewust te worden dat niet alleen de huidige algemene levensinstelling ons niet gelukkig maakt, maar ook dat ons tomeloos streven naar welvaart onze maatschappij en de wereld aan het vernietigen is.

We onderscheiden ons van dieren in het streven naar zelfverwezenlijking en zelftranscendentie. Dus laten we mens zijn.

Juni 2023.

© Harrie Bielders

35. Doorgaand verkeer gestremd.

Onze straat is tijdelijk afgesloten voor doorgaand verkeer vanwege werkzaamheden op het volgende kruispunt. Bovenstaand bord geeft dit duidelijk aan en mensen zijn middels eenzelfde bord al 200 meter eerder gewaarschuwd voor deze verkeersstremming. Het zou dus voor iedereen duidelijk moeten zijn dat het doorrijden op deze weg inhoudt dat je na 350 meter niet verder kunt en dus moet omdraaien.

Maar in de praktijk blijken mensen daar toch vaak anders over te denken, gezien het groot aantal automobilisten dat het bord negeert en gewoon de weg vervolgt richting de definitieve wegafzetting. We zien dan ook niet alleen massa’s auto’s maar ook vrachtwagens en bussen langs rijden en enkele minuten later weer terugkomen.

Op weg naar de definitieve blokkade wordt het rijgedrag doorgaans bepaald door enige twijfel van de bestuurders, wat zich uit in een lage snelheid. Terugkerend is de snelheid doorgaans veel hoger, waarschijnlijk vanuit de gedachte dat de verloren tijd moet worden ingehaald. En die verloren tijd is voor vrachtwagens en bussen aanzienlijk omdat ze de afstand van 350 meter achteruitrijdend moeten afleggen omdat ze hun voortuig niet kunnen keren.

Bij het zien van het bord ‘Doorgaand verkeer gestremd’ denken velen misschien dat het bord er wellicht is geplaatst om de plek waar gewerkt wordt zoveel mogelijk te ontlasten van passerend verkeer en dat ze er dus toch langs kunnen. Ook worden ze, als ze het bord niet negeren, gedwongen een andere weg te zoeken en die is niet duidelijk aangegeven, wat tot onzekerheid en tijdverlies leidt en daar zitten we niet op te wachten.

Dit doorrijdgedrag en de gevolgen ervan leggen een gedrag bloot dat we in veel situaties zien. We negeren regelmatig waarschuwingen voor situaties die tot blokkades leiden. Zo doen we dat ten aanzien van tekens die erop wijzen dat we niet gezond leven, dat we op een te stressvolle manier in het leven staan en dat we gedrag vertonen dat onszelf en anderen schaadt. En zo worden we geconfronteerd met allerlei ziektes die we hadden kunnen vermijden, raken we burnout en worden we op allerlei manieren hard geconfronteerd met de gevolgen van ons foutieve gedrag.

Zo worden we al decennialang lang gewaarschuwd voor de catastrofale gevolgen van ons gedrag dat heeft geleid tot de heersende klimaatcrisis. Maar we weigeren ons gedrag aan te passen omdat we denken dat de negatieve effecten ervan wel zullen meevallen, ze ons niet zullen raken of omdat we ons er gewoon niet mee willen bezighouden omdat we denken dat we als individu aan de oplossing van de problemen niets kunnen bijdragen, waardoor de ingrijpende negatieve gevolgen steeds groter worden, zoals we dat dit jaar hebben gezien en ervaren in de vorm van enorme hitteperiodes, droogtes, bosbranden en overstromingen.

We zijn doorgaans niet goed in het omgaan met noodzakelijke veranderingen omdat die om een gedragsverandering vragen en onzekerheid veroorzaken en daarom houden we onszelf voor dat het wel niet zo erg zal zijn als wordt gezegd, dat het allemaal wel zal meevallen. Totdat we gedwongen worden ons gedrag te veranderen door een blokkade in de vorm van bijvoorbeeld een wegafzetting, ziekte, burnout, een onhoudbare situatie op ons werk, in ons gezin of relatie of, zoals nu, in de vorm van klimaatcatastrofes.

Door het ontkennen van de waarschuwingen van ongezond gedrag, crisissen en catastrofen verspillen we niet alleen veel tijd, energie en geld, maar veroorzaken we doorgaans ook langdurige of zelfs onherstelbare schade. En dit alles hadden we ons kunnen besparen als we de talrijke waarschuwingen ter harte hadden genomen.

We kennen allemaal de gezegdes ‘Wie niet horen wil, moet voelen’ en ‘Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten’ maar ook deze eeuwenoude waarschuwingen verhinderen niet dat we voortdurend allerlei waarschuwingen in de wind slaan, net zoals velen dat doen met de doodsbedreigende waarschuwingen op pakjes sigaretten.

Er is niets mis met waarschuwingsborden, -teksten en -gezegdes. Er is duidelijk iets mis met ons.

September 2023.

© Harrie Bielders

37. Religie als wijsheid, zingeving, macht en oorlog.

Wie zich verdiept in de grote wereldreligies ontdekt dat ze hun basis vonden in wijsheden van personen die mensen inspireerden tot een liefdevolle manier van leven:

• Het Hindoeïsme. ‘De rishi’s’ ofwel ‘zieners’ zagen het krijgen van wijsheid door meditatie, goed handelen en gebed en rituele als de weg naar verlossing om het aardse te ontstijgen.
• Het Confucianisme. Confucius zag zichzelf als een zoeker naar oude wijsheden en vond dat ieder mens van nature een goed mens kan worden door het beoefenen van deugden die gebaseerd zijn op de grondregel: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’.
• Het Taoïsme. Lao Tse, een keizerlijke archivaris, gaf zijn functie op en trok zich terug in de natuur om te mediteren. Hij zag als het centrale begrip in het leven ‘Tao’ ofwel ‘De weg’ die we creëren terwijl we hem gaan. Volgens hem is er een goede en een verkeerde weg. ‘Goed’ betekent het lopen van een weg waarop wij en alle mensen kunnen floreren. ‘Verkeerd’ betekent het tegenovergestelde: alleen maar mikken op ons eigen succes en macht.
• Het Boeddhisme. Boeddha ruilde zijn rijkeluisleven in voor een sober en teruggetrokken bestaan en verkondigde een leer van liefde en mededogen. De oorzaak van het lijden is volgens hem de dorst naar plezier en hartstocht. De opheffing van het lijden is mogelijk door de vernietiging van de begeerte.
• Het Jodendom. Abraham, wat ‘grote vader’ betekent, verzette zich tegen de heersende godendienst waarin meerdere goden werden aanbeden en legde de basis voor het monotheïsme, waarin één God wordt erkend en gediend en wordt aangespoord om goed te zijn tegenover medemensen.
• Het Christendom. Jezus predikte een boodschap van liefde.
• De Islam. Mohammed predikte ‘de overgave aan de ene God’, bracht in Medina de kibbelende Arabische en Joodse partijen samen en werd de leider van een tolerante islamitische samenleving.

Hun wijsheden, die gestoeld waren op het inzicht dat alle leven streeft naar verbinding en het oplossen van tegenstellingen, hebben mensen eeuwenlang richting en steun gegeven op hun weg van groei en ontwikkeling. Hoe kwam het dat ze, toen ze zich ontwikkelde tot instituten, mensen gingen onderdrukken, uitsluiten en doden uit naam van diezelfde wijsheden, zoals we zien in de lange lijst van oorlogen die eeuwenlang zijn veroorzaakt door godsdienstige verschillen of gelegitimeerd door godsdienstige argumenten? Ook de lijst van ‘21e-eeuwse godsdienstoorlogen’ laat een groot aantal godsdienstoorlogen zien:

• Het Shariaconflict in Nigeria (1999–heden) ontstond toen verschillende Noord-Nigeriaanse deelstaten, waar de bevolking merendeels moslim is, de sharia invoerden ondanks de seculiere grondwet, met als gevolg christen-moslimrellen in gemengde steden met duizenden doden tot gevolg.
• De rebellie in Zuid-Thailand (2001-heden) is een burgeroorlog tussen de moslimbevolking in het zuiden van Thailand en de Boeddhistische regering.
• De Syrische burgeroorlog (2011–heden) is een oorlog die begon met de opstand tegen het regime van Bashar al-Assad maar steeds meer trekken ging vertonen van een godsdienstoorlog tussen Islamitische soennieten en niet-soennieten (alawieten, christenen, sjiieten en druzen), waardoor buitenlandse strijders uit Libanon, Irak, Iran en Turkije hun Syrische geloofsgenoten te hulp schoten.
• De Malinese burgeroorlog (2012–2013) begon als een opstand van separatistische Toearegs die vervolgens door radicale Arabische islamieten werden uitgeschakeld. Deze laatste voerden de shariawetgeving in, bonden de strijd aan met de regeringstroepen en pleegden zelfmoordaanslagen.
• De Centaal-Afrikaanse burgeroorlog (2012–heden) ontstond als een opstand van een coalitie van moslimmilities tegen de Centraal-Afrikaanse regering, maar toen de rebellencoalitie uiteen viel, verviel het land in anarchie waarin moslimmilities en christelijke burgers elkaar bestreden.
• De Jemenitische burgeroorlog (2015–heden) wordt gezien als een godsdienstoorlog tussen Islamitische soennieten en sjiieten.
• Het Arbisch-Israëlitische conflict (1948–heden) is een uiterst complex conflict tussen Israël, de Palestijnen en omringende Arabische landen, waarbij religie een belangrijke rol speelt gezien het feit dat Israël zichzelf presenteert als rechtmatige ‘joodse staat’ en de islamitisch bewoners van Palestina dat niet accepteren.

Uit studies blijkt niet alleen dat godsdiensten van oorsprong tolerant waren en dat mensen met verschillende religieuze opvattingen in het begin doorgaans vreedzaam samenleefden, maar ook hoe ze vervolgens werden beïnvloed, meegesleurd door de culturen waarbinnen ze zich ontwikkelden. En die culturen waren doorgaans machtsculturen die uit waren op uitbreiding van hun macht, zoals het geval was toen het Christendom de staatsgodsdienst werd van het Romeinse Rijk en werd meegezogen in de Romeinse veroveringsmacht en later in die van de veroveringen van overzeese gebieden door westerse landen.

Ook de cultuur en streek waarbinnen de Islam zich ontwikkelde, was doortrokken van machtstrijd. Mohamed deinsde er dan ook niet voor terug om het grootste deel van het Arabische schiereiland door militaire campagnes onder islamitisch bestuur te brengen.

Bij de Oosterse godsdiensten is de kentering van tolerantie naar intolerantie vooral de laatste decennia toegenomen, zoals in India door de hindoe-nationalistische regering van premier Modi.

Religies pretenderen doorgaans te zijn ontstaan op basis van de inzichten die bijzondere mensen hebben gekregen via ‘goddelijke’ ingevingen. Hoe het ook zij, we hebben ze duidelijk verminkt met onze primitieve aardse opvattingen en driften, waardoor ze al hun krachten hebben verloren en onderdeel zijn geworden van de nog steeds voortdurende strijd tussen mensen en volkeren. Jammer, heel jammer.

November 2023.

© Harrie Bielders

39. Over het Westen in verdediging.

Het Westen staat in de verdedigingsstand en bouwt allerlei soorten ‘hekken’ omdat het zich bedreigd voelt in zijn welvaart en manier van denken en handelen. Een verdedigingsstand gaat doorgaans altijd ten koste van de noodzakelijke aandacht voor het werken aan de toekomst, waar we in zo’n situatie met de rug naar toe staan, en ten koste van aandacht voor een gedegen reflectie op de oorzaken van het feit dat we ons aangevallen voelen.

Om problemen echt op te lossen is het noodzakelijk om de oorzaken ervan bloot te leggen en daar de aandacht op te richten. Als we ziek zijn, kunnen we alleen geholpen worden als we de oorzaak van de ziekte kennen.

De verdedigingsstand van het Westen heeft onder andere betrekking op de grote vluchtelingenstromen vanwege oorlogen, natuurrampen, politieke, religieuze of etnische onderdrukking of economische omstandigheden.

In 2022 vroegen 884.985 asielzoekers bescherming in een EU-land. In Nederland waren dat er 35.535. De EU-landen keurden in 2022 in totaal 384.245 asielaanvragen goed, in Nederland waren dat er ruim 29.000.

Maar waar hebben we het eigenlijk over? Over 29.000 mensen in nood ten opzichte van de aanwezigheid van ongeveer 800.000 arbeidsimmigranten, bijna 123.000 internationale studenten en 200.000 expats. We vingen in 2023 zonder grote problemen ongeveer 91.000 Oekraïners op, terwijl we vanaf 2018 t/m 2022 in totaal ongeveer 92.000 asielzoekers een verblijfsvergunning gaven, een aantal dat gemiddeld maar 12% van onze totale immigratiestroom naar Nederland uitmaakt.

Blijkbaar maken we een onderscheid tussen mensen van dichtbij en veraf en mensen waar we geld aan verdienen en mensen die in nood verkeren en ons in eerste instantie geld kosten. Ons denken en onze politiek zijn doordrenkt van het kapitalisme waarin geld verdienen centraal staat. We zijn al eeuwen welvarend geworden en gebleven door landen en volkeren uit te buiten, hun grondstoffen en producten te stelen of tegen dumpprijzen te kopen, mensen tegen armoedige lonen de producten te laten maken die wij nodig hebben voor onze ontembare consumptiedrang, zonder te investeren in hun landen en hen te helpen een eigen welvaartssysteem op te bouwen met een niveau van bestaan dat enigszins in de buurt komt van onze protserige rijkdom. ‘Wel de lusten, niet de lasten’, zoals Bram Vermeulen zei de Frontlinie-uitzending van 14 december 2023.

Door ons hebberige gedrag is de ongelijkheid in de wereld toegenomen en grote ongelijkheid, zo blijkt uit onderzoek, leidt tot een scala aan persoonlijke, maatschappelijke en wereldproblemen omdat het tegen onze natuurlijke staat ingaat. Uit onderzoek onder sociale zoogdieren blijkt namelijk dat die als algemeen kenmerk hebben het afwijzen van onrechtvaardige ongelijkheid. Sociale zoogdieren hebben geen probleem met een billijke ongelijkheid. Wie meer bijdraagt aan het succes van de jacht heeft recht op een groter stuk, maar niet op een reusachtig groter stuk. Hetzelfde geldt voor individuen die hoger in de hiërarchie staan, maar alleen als ze waken over en zich houden aan de rechtvaardigheid van de verdeling. Als de groep ontdekt dat iemand zichzelf stiekem veel meer toe-eigent dan hij verdient, volgt een zware bestraffing. In gemeenschappen van primaten komt egoïstisch gedrag dan ook zelden voor.

Om te voorkomen dat ongelijkheid tot persoonlijke en maatschappelijke onrust leidt, is het nodig om ongelijkheid binnen de perken te houden en onze hebzucht te beheersen, aldus Paul Verhaeghe in zijn boek ‘Onbehagen’. De filosoof Schopenhauer beschreef het hebzuchtig vergaren van rijkdom in de 19^de eeuw als volgt: ‘Rijkdom is als zeewater, hoe meer je ervan drinkt, hoe meer dorst je krijgt.’ De Griekse filosoof Plato zei al voor onze jaartelling: ‘Wie rijk wil zijn, moet niet zijn vermogen vermeerderen, maar zijn hebzucht verminderen.’ En Indiase jurist en politicus Mahatma Gandhi zei: ‘De aarde biedt voldoende om ieders behoeften te bevredigen, maar niet ieders hebzucht.’

Nu het Westen zijn winstgevend kolonialistisch gedrag al enige tijd steeds minder kan uitoefenen, trekt het zich steeds meer terug uit de wingewesten en laat het de landen in alle opzichten berooid achter en verwondert het zich dat er dan strijd uitbreekt tussen de verschillende stammen die nooit in aanraking zijn gekomen met niet corrupte en democratische processen en geen scholing hebben gekregen om het heft in eigen handen te nemen. En dan zijn we verbaasd dat landen als Rusland en China gebruik maken van de leemte en chaos die we hebben achtergelaten.

Het ontbreekt het Westen aan historische reflectie. Wij westerlingen zien niet in dat het plaatsen van hoge hekken aan onze grenzen niets zal uithalen zolang we alleen maar bezig zijn met onze eigen rijke hachje te redden en ons niet bekommeren om het welzijn van de hele mensheid en zeker van hen die we hebben uitgebuid en nog steeds uitbuiten en verwaarlozen.

December 2023

© Harrie Bielders

41. Over armoede.

Armoede is volgens de definitie van de Verenigde Naties het niet kunnen voorzien in de primaire levensbehoeftes die noodzakelijk zijn om een menswaardig bestaan te kunnen leiden. Primaire levensbehoeftes zijn schoon en drinkbaar water, voedsel, kleding, huisvesting en gezondheidszorg.

Iedereen die enigszins een ‘wereldblik’ heeft, ziet en weet dat de mate van armoede per werelddeel en land enorm verschilt. De armoede in de sloppenwijken in India is niet te vergelijken met de armoede in achterstandswijken in Nederland, terwijl er in beide gevallen sprake is van armoede. Armoede is dus een relatief begrip omdat armoede wordt afgemeten aan wat de norm is voor een menswaardig bestaan, hoe basisbehoeften concreet worden gedefinieerd. En die normen verschillen niet alleen per land maar ook per individu. De een is tevreden met weinig, de ander is gesteld op luxe, wat inhoudt dat mensen met hetzelfde inkomen zich rijk en arm kunnen voelen.We zijn ons maar weinig bewust van het feit dat wij ons in de westerse wereld in een luxe positie bevinden. Zo hoort een Nederlander met een modaal inkomen van 42.000 euro bruto per jaar tot de rijkste 1,5 procent van de wereldbevolking.  Er bestaat dan ook echte armoede en luxearmoede.

Armoede kan allerlei oorzaken hebben. Denk aan onverwachte persoonlijke en algemene gebeurtenissen zoals een scheiding, faillissement, werkeloosheid, fysieke en psychische problemen, de coronacrisis, stijgende kosten voor levensonderhoud en energie, gebrek aan betaalbare woonruimte, toenemende inflatie, te laag loon, te lage uitkeringen en moeilijk toegankelijke toeslagen.

Langdurig armoede gaat vaak gepaard met sociaal isolement, niet kunnen deelnemen aan maatschappelijke activiteiten, afname van eigenwaarde, stress, een slechtere gezondheid, psychische problemen en problematische schulden die vaak steeds groter worden doordat ze worden genegeerd en zelfs tot dakloosheid en misdaad kunnen leiden.

Uit het bovenstaande oorzaken blijkt dat armoede deels bestreden kan worden met algemene maatregelen, door bijvoorbeeld het minimumloon of de toeslagen te verhogen en een goed opvangnet te creëren voor mensen die in geldproblemen komen. In de discussie over ‘bestaanszekerheid’ wordt dan ook vooral hierop gefocust.

Naar mijn mening is er echter te weinig aandacht voor maatregelen die ervoor zorgen dat we niet in de financiële problemen raken en we vaardigheden ontwikkelen om niet in of uit een schuldencrisis te komen. Dit vereist zowel algemene maatregelen als individuele leerprocessen die ingebed moeten zijn in de opvoeding en onderwijs.

Een algemeen maatschappelijk probleem dat urgent aangepakt moet worden is ons kapitalistische systeem dat gericht is op het maken van winst en onze consumptie aanjaagt via reclames en influencers, waardoor de norm voor wat we als basisbehoeften ervaren alsmaar wordt verhoogd. De Duitse filosoof Schopenhauer karakteriseerde deze zucht naar steeds meer als:

‘Rijkdom is als zeewater, hoe meer je ervan drinkt, hoe meer dorst je krijgt.’

We worden voortdurend geconfronteerd met alles wat we moeten doen en hebben om ‘succesvol te zijn’ en ‘erbij te horen’. Hierdoor besteden mensen steeds meer geld aan zaken die niet direct met basisbehoeften te maken hebben. Dit, samen met het feit dat veel mensen geen prioriteiten stellen en vaak geen zicht hebben op waar ze hun geld aan uitgeven, leidt gemakkelijk tot schulden en tot situaties waarin er bijvoorbeeld geen geld is voor een fatsoenlijk ontbijt.

Tot na de tweede wereldoorlog was het een taboe om schulden te hebben. Sparen was het motto. Om de economie en het eigen huizenbezit te stimuleren, werd het daarna steeds gemakkelijker gemaakt om krediet op te nemen, op afbetaling te kopen en werd de rente op woonkrediet aftrekbaar.

Het pas afgeschafte leningsstelsel voor studenten is een goed voorbeeld van het makkelijk verlenen van leningen en hoe divers daar gebruik van werd gemaakt. Vanaf 2012 tot 2022 steeg de gemiddelde studieschuld van ongeveer 12 naar ruim 16 duizend euro met uitschieters van 50 duizend euro en meer, terwijl iets meer dan de helft een studieschuld had van minder dan 10 duizend euro.

Geld lenen tegen 0% rente maakt het aanlokkelijk om geld te lenen, vaak om na de studie een wereldreis te maken. Iedereen die in een studentenstad woont, kan met eigen ogen zien dat studeren tegenwoordig veel meer is dan alleen het consumeren van onderwijs. Nu de totale studieschuld vanaf 2012 tot 2022 van 10 naar 27 miljard euro is gestegen, drukken de rentelasten voor de Staat op deze leningen zo zwaar, dat onlangs werd voorgesteld om de rente op studieleningen te verhogen. De leefwereld van studenten weerspiegelt onze algemene manier van leven in de westerse wereld.

We leren rekenen, maar dat wordt niet bruikbaar gemaakt voor onze geldbesteding, zoals in budgetteren en boekhouden. We leren doelen stellen, maar geen prioriteiten. We leren niet genuanceerd en kritisch kijken naar onszelf en de wereld. Onze opvoedings- en onderwijsprocessen schieten tekort om ons echt voor te bereiden op het ingewikkelde leven. We zijn steeds meer verstrikt geraakt in het web van het kapitalisme waardoor er niet alleen geldarmoede ontstaat maar ook denk- en gevoelsarmoede en sociale en zingevingarmoede. En alle armoede remt onze groei- en ontwikkeling, het doel van alle leven, waardoor we de weg naar geluk mislopen.

November 2023

43. Over grensoverschrijdend gedrag.

‘Niets gezien, niets gehoord, niets gedaan’ was de titel van het onderzoeksrapport van de Onderzoekscommissie Gedrag en Cultuur Omroepen (OGCO) met als voorzitter Martin van Rijn. Ze werd opgericht eind 2022 om onderzoek te doen naar grensoverschrijdend gedrag binnen de publieke omroep NPO naar aanleiding van meldingen van mistoestanden bij de talkshow 'De wereld draait door' en andere redacties en programma's.

Uit het rapport bleek dat bij de NPO drie op de vier personen die deelnamen aan het onderzoek te maken hadden gehad met jarenlang grensoverschrijdend gedrag: schreeuwcultuur, ruzies en fysiek wangedrag.

De vraag kan worden gesteld waarom dit zo lang heeft kunnen voortduren. Nauwelijks vaste arbeidscontracten, falend leiderschap en geen medezeggenschap blijken redenen te zijn dat mensen zich niet durfden uitspreken over wantoestanden. Met name geen vaste contracten leiden tot machtsongelijkheid, wat kan leiden tot machtsmisbruik en niet durven reageren.

Gezien de omvang van grensoverschrijdend gedrag was de commotie rond het verschijnen van het rapport terecht groot, maar terecht werd er ook door een aantal mensen op gewezen dat ‘de daders’ geen weerwoord konden geven op de beschuldigingen.

Het in eerste instantie vooropstellen van de ervaringen van slachtoffers is typisch voor alle emancipatieprocessen, waarbij emancipatie kan gedefinieerd worden als een proces van vrijkomen uit een afhankelijke of achtergestelde positie en alle daarbij behorende mistoestanden. Voor de oplossing van emancipatieproblemen is het echter nodig om niet alleen slachtoffers als slachtoffers te zien, maar ook daders als slachtoffers en andersom.

Zo schreef Suzan Smit in een verhandeling over vrouwenemancipatie:

‘In de eeuwen dat de vrouwelijke energie werd onderdrukt, werd ook de mannelijke energie net zo goed verminkt. Het is belangrijk te beseffen dat het patriarchaat voor beide seksen schadelijk beperkend is geweest.’

Hoe eenzijdig en ongenuanceerd onze kijk op dit soort problemen is, blijkt ook uit het feit dat het bij seksueel overschrijdend gedrag door mannen not done is om ook maar enige toespeling te maken op de mogelijkheid dat uitdagend gedrag of kleding van de kant van vrouwen hierin een rol hebben gespeeld en dat niet de vraag gesteld mag worden waarom vrouwen zich uitdagend gedragen of kleden.

Het eenzijdig aandacht geven aan slachtoffers heeft een aantal negatieve gevolgen. Vanuit de slachtofferrol gezien moet de oplossing komen door gedragsverandering van de dader. Maar voor een echte oplossing van het emancipatieprobleem moet er zowel gefocust worden op een noodzakelijke reflectie van daders op hun negatieve manier van handelen, maar ook op het gedrag van de slachtoffers, waaronder de manier van reageren op de gegeven probleemsituatie: een reflectie op de onderliggende algemene en persoonlijke oorzaken van het niet direct durven reageren en/of melden, het onder de mat vegen van gevoelens, waardoor de ongewenste situatie zo lang heeft kunnen doorwoekeren. Het echt oplossen van problemen tussen twee partijen vereist altijd een grondige reflectie op ieders eigen handelen en het waarom ervan.

Om meer zicht en grip te krijgen op onze emoties en manier van kijken en handelen is het nuttig om kennis te nemen van wat hoogleraar sociaalpsychologie Roos Vonk ‘emotionele incontinentie’ noemt.

Sinds de emancipatiebeweging van het individu sinds de jaren 1960 waarin het zich ontrok aan de dominantie van de verschillende autoriteiten, durven we onze emoties en opvattingen steeds vrijer te uiten, waarbij er echter vaak geen rem meer is op wat en hoe we dat doen, omdat we de verworven vrijheid vaak opvatten als alles mogen zeggen en doen wat er in ons opkomt, zonder kritisch te kijken of onze meningen kloppen en onze gevoelens terecht zijn en zonder te kijken naar de gevolgen ervan voor anderen. De dictatuur van de emotie die dat veroorzaakt, zien we niet alleen op de sociale media maar ook in het politieke en publieke debat. Overtuigd van ons eigen gelijk staan we niet open voor andere zienswijzen en blijven we steken in een primitief kinderlijk gedrag.

Zonder een kritische houding op onze gevoelens en opvattingen gaan we ervan uit dat alles wat we zien is zoals wij het zien en geven we in onze ogen verstrekt normale, redelijke, zinnige reacties op situaties waarin we ons bevinden. Niemand denkt: ‘Laat ik nou eens lekker aangebrand en opgefokt doen’ of ‘Even niet voor mezelf opkomen’. Mensen reageren ‘verstoord’ op wat ze waarnemen door hun eigen geschiedenis en cultuur, hun wensen, angsten en blinde vlekken. Pas op het moment dat we zien dat onze eigen gevoelige snaren en dat wat we gewend zijn een aandeel hebben in de manier waarop we vanuit een ‘gekreukelde optiek’ reageren op situaties, is het mogelijk te ontdekken wat hiervan de dieper liggende oorzaken zijn en kunnen we onze manier van handelen in overeenstemming brengen met hoe we vanuit onszelf en naar anderen zouden willen reageren en kijken we niet door een roze of donkere maar met heldere blik naar onszelf en de wereld en kunnen we zien, horen en reageren wat goed is voor onszelf en anderen. Emancipatieprocessen vereisen op de eerste plaats werken aan onszelf en moeten worden ondersteund door nieuwe normen, waarden, structuren en regels.

Februari 2024.

45. Over hebzucht.

Hebzucht kunnen we omschrijven als de drang naar altijd meer en nooit genoeg, zoals we dat al eeuwenlang zien in het hebzuchtig vergaren van rijkdom, die de Duitse filosoof Schopenhauer karakteriseerde als:

‘Rijkdom is als zeewater, hoe meer je ervan drinkt, hoe meer dorst je krijgt.’

Trainer/coach Jan Stevens vindt niet dat hebzucht een relatie heeft met onze persoonlijke behoeften, maar een overmatige vervulling is van onze genotzucht. Een behoefte is datgene wat we nodig hebben om te kunnen leven en waarin we dus moeten voldoen. Hebzucht is het voorzien in een behoefte die we niet nodig hebben en waarvan we menen dat we niet de zonder kunnen. Hebzucht heeft dus niets te maken met het vervullen van onze behoeften. Hebzucht voorziet in het bevredigen van onze lusten, van onze genotzucht.

Het feit dat hebzucht wordt gekenmerkt door een gevoel van ‘nooit genoeg’, betekent dat hebzucht niet gelukkig maakt, zoals Scrooge in het kerstverhaal van Dickens. Uit onderzoek blijkt dan ook dat hebzuchtige mensen meer gevoelens van eenzaamheid ervaren, zich vaker ongelukkig voelen en kortere relaties hebben omdat ze onaardig gevonden worden. Ook schrijven mensen ‘het succes’ dat ze hebben met hun hebzuchtig gedrag doorgaans toe aan hun eigen prestaties en vergeten dat ze ‘het succes’ vaak in hoge mate te danken hebben aan gunstige omstandigheden, relaties en immoreel handelen.

Hebzucht heeft niet alleen een negatieve invloed op het leven van hebzuchtige mensen maar ook op dat van de maatschappij. Uit onderzoek blijkt een relatie tussen hebzucht en corruptie en andere vormen van immoreel gedrag.

Hebzucht is een verslaving en heeft net als elke verslaving doorgaans een dieper liggende oorzaak waarvan we ons doorgaans niet bewust zijn, zoals:

• Een groot gevoel van ontevredenheid over onszelf, over wat we presteren of bereikt hebben en waarbij hebzucht als compensatie fungeert. Volgens psycholoog Michael Selzer is hebzucht een verslaving aan wat we onszelf niet kunnen geven: waardering, een gevoel van succes, liefde.
• Uit onderzoek blijkt dat wie in rijkdom opgroeit, later de kans loopt hebzuchtig te worden. Waarschijnlijk komt het doordat die mensen in hun jeugd gewend raken aan een luxe levensstijl en het gemak daarvan. Kinderen die voortdurend alles krijgen wat ze willen, worden later hebzuchtige mensen.
• Een gebrek aan zingeving, aan verbondenheid, aan schoonheid, aan stilte en alleen zijn waarin we bij onszelf kunnen komen, bij onze dromen en passies. Als we deze zaken missen, zoeken we iets waarmee we die leegte kunnen vullen. Maar die leegte is niet te vullen met surrogaten. We kunnen ons helaas of gelukkig niet voor de gek houden, onszelf misleiden.

De Duitse monnik Anselm Grün schrijft in zijn boek ‘Over hebzucht en begeerte’:

‘Verlangen naar bezit is eigenlijk een verlangen naar rust. Maar de paradox is dat we juist geen rust vinden omdat we bezeten worden door de begeerte naar meer.’

Volgens Grün komt onze hebzucht voort uit het feit dat we vergeten om in het nu te leven. We vergeten om te genieten van alles wat we al wél hebben en daar voldoening uit te halen, in plaats van onze voldoening steeds te zoeken in de toekomst. Onze gedachten gaan constant uit naar de volgende gebeurtenis in de hoop dat die ons gelukkig maakt, zoals we het hoofdgerecht niet echt proeven en ervan genieten, omdat we alweer uitkijken naar het toetje. We zoeken geluk buiten onszelf, buiten het moment, in de toekomst. We verwachten dat nieuwe iPhone ons geluk brengt of het komende weekend en vakantie. Maar geluk zit en kunnen we alleen vinden in onszelf, in het realiseren van onze diepste dromen, in dat wat er in ons sluimert om te groeien.

De Griekse filosoof Plato zei al voor onze jaartelling:

‘Wie rijk wil zijn, moet niet zijn vermogen vermeerderen, maar zijn hebzucht verminderen.’

En Indiase jurist en politicus Mahatma Gandhi zei:

‘De aarde biedt voldoende om ieders behoeften te bevredigen, maar niet ieders hebzucht.’

Uit het bovenstaande blijkt wat er mis is met hebzucht. Ze gaat namelijk niet alleen ten koste van onszelf maar ook van anderen omdat ze ook vaak gericht is om onszelf te bevoordelen, onszelf te profileren, ons op een hoger platform te plaatsen dan anderen, om anderen te laten zien hoe succesvol we zijn en onszelf te laten geloven dat we toch iets bereikt hebben. In feite is hebzucht een vorm van dominantie om onszelf niet open in de ogen te durven kijken en te onderzoeken wat er eigenlijk aan de hand is, waarom we zo denken en handelen.

In het boek ‘Kapitalisme: de weg naar de ondergang’ heb ik hebzucht als een van de oorzaken betiteld van het falen van het huidige kapitalistische systeem en van de huidige wereldcrisissen. Hebzucht is een persoonlijke en maatschappelijke verslaving en dat betekent dat het moeilijk is om er vanaf te komen en een drastisch afkicken noodzakelijk maakt. De strijd tegen hebzucht is dan ook een strijd tegen een persoonlijke en maatschappelijke verslaving.

November 2023

© Harrie Bielders

47. Over de seizoenen.

Ik ben een seizoensmens. Ik zie en voel de seizoenen intens. Ze zijn het decor waarin mijn leven zich afspeelt. Terwijl ik deze column schrijf is de lente weer voorzichtig begonnen. Overal verschijnt nieuw groen, staan knoppen op springen en laten de vroegbloeiers hun bloemen zien als gekleurde lichtpuntjes te midden van de grauwe gedempte kleuren van de winter en veroorzaken lentekriebels: vreugde om vernieuwing, licht en warmte.

Zoals Esther Luna Verloop schrijft in ‘De natuurlijke beweging in transformatie’ (Mantra, lente 2024) kijken we vaak naar de wereld en dus ook naar de seizoenen als iets dat buiten onszelf ligt. We zijn ons er niet van bewust dat wat in de seizoenen plaatsvindt ook in onszelf plaatsvindt aan levensprocessen.

Alles in ons leven is met elkaar verbonden en beïnvloed elkaar. Onze buitenwereld heeft invloed op onze binnenwereld en andersom. Zo is de buitenwereld een spiegel van onze binnenwereld. De uitputting van de aarde confronteert ons met de rol die we daarin spelen en hoe we ook onszelf uitputten door allerlei negatieve activiteiten die een golf aan burnouts veroorzaken.

De seizoenen laten ons zien dat er voor een gezonde groei en ontwikkeling van alles en iedereen periodes van terugtrekking en verstilling nodig zijn. Voortdurende expansie, naar buiten gerichte activiteiten leidt tot afbraak. We zijn de verbinding met de natuur, met haar natuurlijke cycli van activiteit en rust, van dynamiek en stabiliteit kwijtgeraakt en daardoor met het natuurlijke ritme en de verbinding met onszelf.

Als we vanuit energetisch oogpunt naar de seizoenen kijken, kunnen we daar energieën zien die in het Taoïsme Yin en Yang worden genoemd. Ze zijn tegengestelde maar ook aanvullende en samenwerkende energieën. Yang staat voor lichte, warme, beweeglijke en doelgerichte energieën en Yin voor donkere, koude, vasthoudende en ontvankelijke energieën.

De langste dag rond 21 juni is de dag met de meeste lichtpotentie en de dag waarop de yangenergie op zijn hoogtepunt is. Het is de tijd om ons naar buiten te keren, letterlijk naar buiten te gaan, actief te zijn, ons te laten zien vanuit al onze potenties.

De kortste dag rond 21 december is de dag met het minste lichtpotentie en de dag waarop de yinenergie op zijn hoogtepunt is. Het is de tijd om ons terug te trekken in de beslotenheid van ons huis en onszelf en aandacht te geven aan wat er zich in ons afspeelt.

Het hoogtepunt van de lente valt in het midden tussen de winter en de zomer. Op dat moment is er evenveel yang- als yinenergie aanwezig en is er een soort energie-evenwicht. Voor het hoogtepunt van de herfst geldt hetzelfde.

De energie van te winter is te vergelijken met die van de nacht. De natuur lijkt dood en te slapen. Maar ondertussen is er in alle rust en stilte de kracht van zuivering en vernieuwing aan de gang. De blaadjes die in de herfst op de grond zijn gevallen worden door bacteriën, wormen en schimmels omgezet in voedsel voor de zaden die in de herfst op de grond zijn gevallen. Aan de buitenkant lijkt alles rustig maar onder de grond wordt er hard gewerkt.

De energie van de lente is te vergelijken met die van de zonsopgang. Het is de warme ontwakende energie die alle zaadjes en knoppen uit hun winterslaap haalt en ze doet ontkiemen en openvouwen. Maar de zaadjes en knoppen zijn nog kwetsbaar en hebben veel zorg nodig om een gezond wortelstel en vruchtzetting te krijgen. Dat vereist aandacht en geduld.

De energie van de zomer is te vergelijken met die van de middag. Wat in de lente in alle prilheid tevoorschijn kwam, komt nu tot volle ontwikkeling, bloei en rijping. Maar ook hebben we te maken met wat het leven bedreigt, zoals ziektes, slechte weersomstandigheden en allerlei infecties die verbonden zijn aan alle groei en ontwikkeling en die van ons vragen om adequate maatregelen te nemen.

De energie van de herfst is te vergelijken met die van de zonsondergang met al haar luchtkleuren. Het is de periode om te oogsten, de balans op te maken en te reflecteren op wat bereikt is en daar lessen uit te trekken en met het verdwijnen van de kleuren en het korten van de dagen, gaat de natuur en wijzelf als vanzelf letterlijk en figuurlijk naar binnen.

Mijn favoriete seizoenen zijn de lente en de herfst. Ik hou van hun kleurrijke energie, maar ik begrijp nu ook dat het energie-evenwicht tussen yin en yang daar een rol in speelt, wat betekent dat ik geen mens ben van uitersten, maar van evenwicht, rust en orde.

We hebben allemaal onze eigen seizoensvoorkeuren die iets over ons zeggen. Als we de pest hebben aan de winter, wil dat wellicht zeggen dat we moeite hebben met het toelaten van rust en de confrontatie met onszelf. Als we niet van de zomer houden, hebben we misschien geen zin om onszelf ‘in het licht te zetten’, om in letterlijk en figuurlijke zin naar buiten te treden.

Alle seizoenen hebben hun eigen energie met hun specifieke invloed en doelen in de cyclus van onze groei en ontwikkeling. Ze spiegelen ons en geven inzicht in de cyclus van de verschillenden, soms tegengestelde activiteiten die we nodig hebben om als mens op een natuurlijke wijze te groeien. Laten we daarom de seizoenen omarmen en intens beleven.

Maart 2024.

© Harrie Bielders 

49. Over de windstreken.

Zoals we ons door de seizoenen bewegen en de processen van geboorte, bloei, dood en weer opstaan ervaren, worden we ook beïnvloed door krachten van de vier windstreken. De zonsopgang in het oosten geeft een totaal andere sfeer en gewaarwording dan de zonsondergang in het westen.

In onze materieel georiënteerde hectische wereld zijn we de verbinding met deze sferen kwijtgeraakt, met als gevolg dat we de processen die zich tussen ‘oost en noord’ afspelen niet meer voelen. We willen alsmaar gelukkig zijn, het leuk hebben, succesvol zijn, bloeien, terwijl dat niet kan omdat het ingaat tegen de wetten van natuurlijke groei en ontwikkeling.

We verzetten ons tegen de stroom van het leven, we roeien tegen de stroom van de rivier in, terwijl het de bedoeling is dat de rivier ons meevoert op haar stroom, door rustige en woelige, rechte en kronkelige, vredige en bedrukkende stukken, met ieder hun gaven en opgaven. Het leven vraagt om ons mee te laten voeren door natuurlijke levensprocessen, ermee leren om te gaan en zo wijzer te worden, te groeien in bewustzijn, vrijheid en betrokkenheid/liefde.

Aandacht voor de windstreken kan ons helpen om weer in de natuurlijke levensflow te komen.

Het oosten is de plek met de kracht van nieuw leven, van ons naar buiten keren, van nieuw begin, nieuwe ideeën, plannen, structuren en patronen.

Het oosten stimuleert ons om ons te richten op het zien van nieuwe dingen, het opstarten ervan en het aanbrengen van structuren waarin het nieuwe zich kan ontwikkelen.

Het is zoals het kiezen van wat we gaan planten in onze moestuin en het maken van een plan van wat we waar en wanneer gaan planten, zodat de planten zich optimaal kunnen ontwikkelen.

Hierbij is het nodig dat er samenhang bestaat tussen wat we allemaal willen, dat er een samenhangende visie is en dat we niet teveel willen maar alleen dat wat mogelijk is.

Licht en water zijn de elementen van oosten omdat ze noodzakelijk zijn voor groei en ontwikkeling.

Het zuiden is het veld van activiteit, doen, handelen, uitvoeren. Het is kracht van verantwoordelijkheid nemen en in actie komen om dat wat we aan nieuwe ideeën hadden te laten groeien.

Het is de kracht om ‘ons tuinplan’ uit te voeren, de leiding te nemen en te communiceren en samen te werken met mensen die we daarbij nodig hebben.

Het is ook de windrichting van relaties aangaan, ons verbinden en genieten van alles wat er is en zich ontwikkelt. We ontdekken zo hoe we ons verhouden tot anderen en het andere en stellen ons vragen over ons werk, onze gezondheid en relaties, over wat belangrijk is voor ons, wat ons boeit, waarvan we dromen.

Vuur en ons lichaam zijn de elementen van het zuiden die ons energie geven om in actie te komen.

Het westen is de plek van oogsten, het vertragen van onze activiteiten, ons langzaam naar binnen keren en opruimen. Het is de tijd om fruit en de laatste groenten te oogsten en de tuin winterklaar te maken. Het westen is de plaats waar we de vruchten plukken van wat we eerder met inspanning en volharding letterlijk en figuurlijk hebben gezaaid.

We behouden wat we belangrijk vinden en laten los, nemen afstand van wat we niet meer nodig hebben, wat niet echt bij ons hoort. Het is de plek om dankbaar te zijn voor wat we hebben bereikt en ons naar binnen te keren, tot rust te komen en ons af te vragen ‘is dit alles’ en ‘wat willen we eigenlijk’.

Maar ook klagen, zeuren, geïrriteerd en wrokkig zijn, zit aan de westkant, evenals passiviteit en destructieve neigingen. Deze windrichting kan ons helpen om zicht te krijgen op wat nog verwerkt moet worden, wat om heling vraagt of erkend wil worden en om te accepteren hoe dingen zijn verlopen. Het is de richting die helderheid kan geven over wat we echt willen.

Aarde en het donker zijn de elementen van het westen die ons hierbij helpen.

Het noorden is de plek van stilte en rust. We komen tot stilstaan waarin we contact kunnen leggen met onze ziel, onze spirituele dimensie. Op deze plek hoeven we niets, het is een plek van leegte die ruimte schept voor een fase van reflectie en oriëntatie die vaak wordt overgeslagen omdat leegte confronterend is. Het is een fase waarin we geneigd zijn snel weer door te hollen naar het volgende ‘wat moet’, waardoor we de mogelijkheden voor een nieuw begin mislopen en het daarna moeten doen met het oude, in tuintermen: met de oude, uitgeputte grond en we de antwoorden op de vraag wat we diep in onszelf willen, mislopen.

Het is ook de richting waarin we afgesloten kunnen raken van het hier en nu, ons niet meer verbonden voelen met de wereld om ons heen en ons terugtrekken. We kunnen dan het zuiden om hulp vragen.

Nacht en ziel zijn de elementen van het noorden die de krachten van het noorden beïnvloeden.

Laten we regelmatig naar de verschillende windrichtingen kijken en open te staan voor wat ze ons vertellen over de krachten die we kunnen gebruiken op onze weg van groei en ontwikkeling.

Maart 2024.

© Harrie Bielders

51. Wetenschap, kunst en filosofie.

Bewustzijn vormt de basis van inzicht in de werkelijkheid en onszelf en is noodzakelijk voor de groei en ontwikkeling van onszelf, de maatschappij en de wereld als geheel.

Bewustwordingsprocessen kennen, naar mijn mening, drie belangrijke pijlers, namelijk wetenschap, kunst en filosofie.

Wetenschap probeert objectief inzicht in en objectieve kennis van de werkelijkheid te krijgen, wat wil zeggen: inzicht en kennis die onafhankelijk is van de individuele waarnemingen of voorkeuren van mensen. Wetenschappelijke kennis is gebaseerd op objectief waargenomen feiten die op een systematische manier worden verkregen. Zo wordt bijvoorbeeld door vergelijkend onderzoek bij proefpersonen die het echte en een placebomedicijn krijgen, bepaald of een medicijn wel of niet werkt en wat de eventuele bijwerkingen zijn.

Door het systematisch in kaart brengen van de bevolkingsopbouw en geboortecijfers kan een redelijk objectieve voorspelling worden gedaan over de bevolkingsgroei en -samenstelling in de toekomst en wat de gevolgen zijn voor bijvoorbeeld de arbeidsmarkt, de gezondheids- en pensioenuitgaven. Wetenschap zoekt naar kennis en inzichten die bewijsbaar zijn met feiten die op een objectieve manier zijn verkregen.

Kunst richt zich op de beleving van de werkelijkheid en wat die in ons oproept in woorden, beelden en andere menselijke manieren waarop we onze gevoelens en gedachten uitdrukken en die ons op hun beurt bewust maken van de invloed van de werkelijkheid op ons en dus de diepere lagen van de werkelijkheid blootleggen. De oppervlakkige waargenomen werkelijkheid blijkt een diepere werkelijkheid in zich te dragen die bij ons een veelheid aan gedachten en emoties teweegbrengt. Ze toont en schenkt ons voortdurend haar diepere energieën die ons inspireren tot creativiteit die noodzakelijk is voor onze groei en ontwikkeling. Zo kan bijvoorbeeld de lente ons inspireren tot mooie schilderingen, beelden, muziek, gedichten of sfeerbeschrijvingen die ons de natuur letterlijk laten ervaren en beleven met alle emoties van verwondering die daarbij horen en die een positieve kijk geven op het leven en zo bijdrage aan onze groei en ontwikkeling.

Filosofie reflecteert op de werkelijkheid, stelt diepere vragen over de werkelijkheid waar maar moeizaam of nooit een eenduidig antwoord op is te geven en doet dit op een gestructureerde en beargumenteerde manier.

Een vraag kan zijn: ‘Wat betekent het om mens te zijn?’ of ‘Wat is goed en slecht handelen?’ Wijs word je volgens filosofen niet wanneer je ergens een mening over hebt, maar wanneer je ergens kennis over hebt. Filosofen zoeken naar ware kennis, iets wat waar is voor iedereen, maar stellen tegelijkertijd deze kennis voortdurend ter discussie, omdat de maatschappij en ons denken en inzichten zich voortdurend ontwikkelen.

Het gestructureerd en beargumenteerd zoeken naar ware kennis is van groot belang in een tijd waarin iedereen een mening heeft over alles en nog wat, vaak zonder zich echt verdiept te hebben in de betreffende onderwerpen, en in een wereld waarin spookverhalen en complottheorieën worden verspreid en wetenschappelijk verkregen kennis en inzichten door groepen mensen in twijfel worden getrokken, gewoon omdat ze niet passen in hun persoonlijke meningen en overtuigingen.

Zonder een aantal gemeenschappelijke overtuigingen en visies kan een maatschappij zich niet in een positieve richting ontwikkelen omdat de verschillende groepen die er deel van uitmaken allemaal iets anders willen. We beseffen te weinig dat de optiek waaruit we naar de wereld kijken, bepaalt wat we zien, voelen en doen, hoe we oordelen, wat we nastreven, kortom hoe we ons leven leven.

De Indiase jurist en politicus Mahatma Gandhi (1869-1918) formuleerde het belang van dit besef als volgt:

‘Je overtuigingen worden je gedachten,

je gedachten worden je woorden,

je woorden worden je daden,

je daden worden je gewoontes,

je gewoontes worden je waarden,

je waarden worden je lotsbestemming.’

Zoals gezegd, houdt Filosofie zich bezig met het zoeken naar antwoorden op belangrijke levensvragen en die antwoorden voortdurend weer te bevragen, in twijfel te trekken, want, zoals mijn filosofieleraar zei, ‘Philosophie, c’est douter’: filosoferen is twijfelen, voortdurend je inzichten durven inruilen voor betere.

Helaas zijn we het filosoferen verleerd: het durven stellen van fundamentele vragen en de antwoorden erop niet als absoluut te beschouwen maar bereid te zijn deze aan te passen als juistere inzichten zich voordoen.

Wetenschap, kunst en filosofie staan voor het onderzoeken en beleven van en voor het reflecteren op de werkelijkheid van onszelf en onze omgeving waardoor we niet alleen zicht krijgen op die werkelijkheid en ze kunnen aanpassen als dat noodzakelijk is, maar ze scherpen ook ons denken, beleven en ons vermogen om te reflecteren, om kritisch naar onszelf en de wereld te kijken, als voorwaarde voor een positieve groei en ontwikkeling.

Februari 2023.

53. We bevinden ons in de puberteit.

Als we op zoek gaan naar vragen en antwoorden over de kenmerken van de puberteit die we als mens doormaken in het proces van onze fysieke en psychische groei en ontwikkeling, komen we onder ander het volgende tegen:

1. Hoe gedraagt een puber zich?

Pubers verkondigen graag hun mening over alles wat zij zien en horen. Soms kan dit gepaard gaan met brutaal gedrag en een gebrek aan respect voor anderen.

2. Wat verandert er mentaal in de puberteit?

Je wordt gevoeliger voor prikkels, bent sneller afgeleid en vergeet vaker dingen.

3. Wat vind een puber belangrijk?

Pubers vinden hun culturele identiteit belangrijk. Ze kunnen zich afvragen of ze Turk of Marokkaan of Surinamer zijn of Nederlander, vegetariër of dierenbeschermer, Jehovagetuige of atheïst. De jeugdcultuur heeft veel invloed, want pubers zoeken idolen en trendsetters als voorbeelden.

4. Waarom denken pubers alleen aan zichzelf?

Hun leven is vol van verandering en chaos. Hun lichaam verandert, waardoor ze zich van zichzelf bewust worden en meer naar zichzelf gaan kijken.

5. Wat voelt een puber?

Pubers gaan meer op zoek naar spanning en sensatie en raken de controle over hun slaapritme even kwijt. Sommige pubers kunnen zich ontpoppen tot ware dramaqueens. Ze reageren soms ineens heel heftig. Vreugde en verdriet volgen elkaar razendsnel op.

6. Wat kunnen pubers nog niet?

Het puberbrein is nog niet af waardoor emoties bijvoorbeeld niet goed verwerkt kunnen worden, ze snel zijn afgeleid en moeite hebben met plannen.

Ik vind deze kenmerken ook van toepassing op het ontwikkelingsstadium waarin we ons op dit moment als maatschappij bevinden: we bevinden ons in de puberteit!

1. We hebben overal een mening over, vertonen hierbij vaak brutaal gedrag en hebben vaak geen respect voor de mening en het anders zijn van anderen.

2. We zijn gevoelig voor prikkels om ons heen en laten ons meeslepen door influencers, reclames, mode, wat in is, wat hoort bij een bepaalde groep en hebben geen duidelijk beeld wat we met het leven aan moeten.

3. We zijn naarstig op zoek naar onze eigen identiteit, wat we willen, wat onze dromen zijn, wat de zin is van ons bestaan, wat onze plek is in de maatschappij, waar we als maatschappij naar toe willen en we gaan voor antwoorden op deze vragen niet te raden bij deskundigen, maar zoeken deze vooral in de mainstream van meningen op de sociale media.

4. We bevinden ons in een tijd die bol staat van veranderingen en bedreigende problemen, wat logischerwijs leidt tot onzekerheid en het vooral bezig zijn met onszelf.

5. We gaan voortdurend op zoek naar prikkels, spanning, sensatie en allerlei vormen van verdoving om alle onzekerheden en onrust die er heersen in onszelf en om ons heen te vergeten en reageren heftig op allerlei situaties die we de schuld geven van ons ongemak.

6. We kunnen alles wat er op ons afkomt aan gebeurtenissen en emoties maar moeilijk een plaats geven en hebben moeite om een helder beeld te krijgen van wat we moeten doen om de heersende problemen op te lossen en wat onze rol daarin zou moeten zijn.

Als we op zoek gaan naar de kenmerken zijn van volwassenheid, komen we onder andere het volgende tegen:

‘Emotionele volwassenheid verwijst naar het vermogen om met ons eigen gedrag en emoties op een effectieve manier om te gaan, feedback te accepteren, ons in te leven in anderen, te begrijpen hoe wij als mens functioneren en wat voor gedrag er van ons wordt verwacht’.

Pubers denken doorgaans dat ze op de weg naar volwassenheid de autoriteit en hulp van anderen niet meer nodig hebben, maar uit de praktijk en antwoorden van deskundigen op de vraag hoe je met een eigenwijze puber moet omgaan, blijkt niet alleen dat de groei naar volwassenheid de nodige begeleiding vraagt maar ook dat de begeleiders over een groot aantal vaardigheden dienen te beschikken, zoals:

• Luister naar je puber en toon oprechte belangstelling.
• Creëer een veilige haven, zorg dat de puber zich veilig voelt.
• Leg uit waarom je iets wil.
• In plaats van meteen zeggen wat ze moeten doen, kun je pubers beter zelf laten bedenken wat ze kunnen doen.
• Maak gebruik van hun oplossend vermogen.
• Laat pubers zelf de gevolgen van hun gedrag ontdekken.
• Stel grenzen.
• Spreek je puber aan op zijn gedrag.
• Onderhandel samen over regels.
• Vermijd dubbele boodschappen.

Het bovenstaande kan ons als lid van de huidige puberende maatschappij wellicht helpen om zowel als ‘puber’ als begeleider/opvoeder een bijdrage te leveren aan de groei naar volwassenheid als persoon en maatschappij.

Februari 2023.

55. Waar zijn we mee bezig!

• We overbelasten de aarde. We hebben een wereldbedreigend klimaatprobleem, met als oorzaak dat we teveel en te slechte grondstoffen gebruiken om de ecologische processen op aarde stabiel te houden.
• We verdelen onze hulpbronnen niet eerlijk. Er is een oneerlijke verdeling van de mondiale hulpbronnen: 20% van de wereldbevolking gebruikt 80% van de mondiale hulpbronnen waardoor er maar weinig overblijft voor de overige 80%.
• We roven de schatten van de aarde leeg. Er is een enorme overconsumptie: als alle ruim 7 miljard mensen net zoveel hulpbronnen zouden gebruiken als de rijke minderheid nu gebruikt, dan kan de aarde dat onmogelijk opbrengen.
• Wij vervuilen onze aarde, maken haar schadelijk in plaats van vruchtbaar. We vervuilen onze grond, water en lucht met chemisch afval, plastic en stof zodat wijzelf, dieren en planten massaal sterven en bedreigd worden in hun voortbestaan.
• We handelen asociaal, zijn inhalig en egoïstisch. De rijkste 10% van de volwassen bezit 85% van alle rijkdom en deze rijken worden steeds rijker, doorgaans te kosten van de armen, door arme landen en mensen geen eerlijke prijs te geven voor hun grondstoffen, goederen en de arbeid.
• We buiten landen en dus mensen uit. Er wordt uit arme landen nog steeds, zoals in de koloniale tijd, meer gehaald dan gebracht.
• Grote concentratie van macht en werknemers als ‘slaven’. Door hun rijkdom hebben de rijken (individuen, aandeelhouders, multinationals, bedrijven en ondernemingen) de macht, niet alleen op economisch maar ook politiek gebied omdat de politiek zich afhankelijk heeft gemaakt van hun investeringen. Daarnaast is ook de burger als werknemer van hen afhankelijk met betrekking tot zijn baan, inkomen en consumptiepatroon, waardoor hij nauwelijks kritiek kan leveren en kan vechten voor een eerlijk loon, laat staan op een eerlijke manier kan delen in de winst van ondernemingen die mede gemaakt wordt door zijn inspanningen.
• Geld heerst en beheerst ons en de hele maatschappij. Het streven naar geluk wordt gekoppeld aan rijk worden, terwijl we zouden moeten weten dat geld wel gemakkelijk is maar uiteindelijk niet gelukkig maakt en dat alleen het realiseren van onze diepste dromen ons leven zin en vreugde geeft.
• We zijn verspillers. 30% van alle voedsel in de rijke landen wordt weggegooid, terwijl bijna 1 miljard mensen honger leiden en er 5 miljoen kinderen per jaar sterven ten gevolge van ondervoeding.
• We zijn kortzichtig en staan niet open voor (zelf)kritiek. Door de grote welvaartsverschillen ontstaan er enorme vluchtelingenstromen met alle inhumane en verstorende gevolgen van dien, zoals we die in de afgelopen jaren en nu ondervinden, terwijl we niet bereid zijn in te zien dat we dat probleem zelf mede veroorzaakt hebben. We zijn niet echt bereid naar de gevolgen van ons egoïstisch handelen te kijken en de hieraan verbonden problemen op te lossen.
• We gebruiken maar de helft van onze capaciteiten. Ons brein wordt gezien als de motor van ons leven en de wetenschap claimt via het brein de monopolie op de waarheid. Want wat niet beredeneerd, bewezen kan worden is niet waar. Alle paranormale gewaarwordingen en verschijnselen worden afgedaan met een niet goed functioneren van onze hersenen oftewel zinsbegoochelingen, alternatieve geneeskunde als kwakzalverij en gedachten over spirituele zaken als zwijmelarij. Voor ons hart, de bakermat van onze ziel, van ons hoger bewustzijn is geen plaats. Terwijl ons hart doorgaans veel betrouwbaardere informatie geeft dan ons verstand. Ons verstand kijkt en analyseert op een koele manier, ons hart verbindt zich op een warme manier met wat het tegenkomt Vanuit je hart leven, vanuit je diepste zijn en dromen je leven vormgeven hoort niet tot het interessegebied van de wetenschap. Het hart is een bloedpomp, punt uit. Hoe zou het toch komen dat we technisch en wetenschappelijk zoveel hebben bereikt, maar we in wereld leven waarin ons gedrag meer lijkt op dat van dieren dan op een gedrag dat je van mensen mag verwachten die streven naar een wereld waar we in gelijkheid, vrijheid en broederschap kunnen leven? Er is geen plaats voor ons hart, de zetel van onze ziel, die maar een ding wil, namelijk liefde.

De confrontatie met het bovenstaande roep hopelijk niet alleen de reactie op van: ‘Waar zijn we mee bezig!’ maar leidt hopelijk ook tot andere manieren van denken en handelen.

Juli 2023.

57. Over doodlopende ideologieën.

Dankzij het liberalisme werd de westerse wereld bevrijd van het adellijke feodalisme en het religieuze paternalisme, dat eeuwenlang de dienst had uitgemaakt en werd de basis gelegd voor de rechtstaat: een staat met vrijheid, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid voor de burger. Langzaam veranderde de diepreligieuze en rechteloze samenleving die bestuurd werd door adellijke en religieuze elites in een seculiere democratie met algemeen kiesrecht, een vrijde markt en wettelijk vastgelegde mensenrechten.

Dankzij de sociaaldemocratie werd het fundament gelegd voor de verzorgingsstaat die zorgde voor bestaanszekerheid van iedereen, waardoor de armoede in de westerse samenleving drastisch afnam. De onderklasse van nu zou de in achttiende eeuw qua levensstandaard tot de rijkste 1 procent van de samenleving behoren.

Maar doorgaans verzanden progressieve stromingen in stroperige conservatieve structuren en instituties, waaruit alle elan van de beginperiode is verdwenen.

Zo was het liberalisme oorspronkelijk een thuishaven voor wie in vrijheid geloofde, voor wie geloofde dat de vrije markt er was om de kloof tussen arm en rijk te dichten, voor wie tegen overgeërfde privileges was, voor wie internationale samenwerking en universele menselijke waarden belangrijk waren.

Nu zien we een VVD die wantrouwend naar de burgers is, wat onder andere leidde tot de toeslagenaffaire, een VVD die het grootkapitaal bevoordeelt en tegen erfbelasting is, afwerend is om nationale zeggenschap af te staan aan Europese instituties en mensen buiten de deur houdt die vluchten voor oorlog, armoede en klimaatverandering die zijn veroorzaakt door een liberale vrije markt- en consumptie-economie, een VVD die toestaat dat ‘buitenlanders’ onder erbarmelijke omstandigheden eentonig en laagbetaald werk verrichten, een VVD die vooral bezig is om de economie te laten groeien met als vaag argument dat dat goed is voor ons allemaal.

Ook de sociaaldemocraten hebben hun ideologische veren afgeschut. Hun speerpunt van bestaanszekerheid voor iedereen is een klein onderdeel geworden van de algemene zorg om de economie goed te laten draaien, met als te bekritiseren argument dat dat ten goede komt aan bestaanszekerheid van iedereen. De grote verhalen over solidariteit tussen alle mensen hebben plaatsgemaakt voor koopkrachtplaatjes en efficiëntie. En zo zijn ze veranderd van idealisten in managers.

We kunnen vrijheid definiëren als de afwezigheid van onredelijke beperkingen en de mogelijkheid om zelf te bepalen op welke manier we ons leven zin geven. Vrijheid is dus ‘vrij zijn van’ en ‘vrij zijn voor’. We moeten constateren dat het ‘vrij zijn van’ redelijk is gelukt, maar dat een algemeen richtinggevend antwoord op de vraag ‘waarvoor zijn we vrij?’ er niet is en iedereen dus zijn eigen antwoord geeft, met alle ontsporende gevolgen van dien. Marc Rutte zei niets met visies te hebben en vindt het dus niet nodig om een duidelijk beeld te hebben van waar we als maatschappij naar zouden moeten streven. Ook de sociaaldemocraten hebben geen groot toekomstplaatje meer, maar voornamelijk een aantal acties. Maar acties zijn middelen om doelen te realiseren. Hoe geef je die acties kracht als onduidelijk is waartoe ze moeten leiden?

Nieuwe progressieve partijen blinken vooral uit doemdenken en verboden, in waarschuwingen voor de vele gevaren die op ons afkomen en uit predikingen van wat allemaal niet meer kan en mag, wat mensen niet motiveert en hun verbeelding niet prikkelt.

In het gapende gat van het tekort aan progressieve verbeeldingskracht en perspectief is inmiddels de wereldwijde beweging van het nostalgisch nationalisme gesprongen, met een verlangen naar een geromantiseerd verleden.

Zowel Trump, Poetin, de Brexitbepleiters als radicaal rechtse partijen in Europa en Nederland hebben gemeen dat ze de vooruitgang zoeken in het verleden, waarin de grenzen van volk en vaderland er nog toe deden en waarin deze nog niet werden bedreigd door grensoverschrijdende problemen, zoals klimaatverandering, grensoverstekende vreemdelingen en grensoverschrijdende instituties als de EU of de NAVO.

Het algemeen ontbreken van een algemeen inspirerende visie op de toekomst kan verklaard worden doordat we ons vooral gericht hebben op het vergroten van onze welvaart en we, nu we dit in het Westen over het algemeen gerealiseerd hebben, ontdekken dat ons dat niet echt een gevoel van voeldoening geeft en geen bevredigend antwoord op onze hunkering naar zingeving, op de vraag waarom we hier zijn.

Velen ervaren het leven als een puzzelstukje van een puzzel die ze niet kennen. Als we vandaag niet als een waardevol stukje tijd ervaren op de weg van gisteren naar morgen en verder, geeft het leven ons geen levensenergie. En als dat lang duurt, worden we depressief en vluchten velen in materiële geneugten, wat niets oplost.

We hebben terecht vele dubieuze religieuze predikingen aan de kant gezet, maar daardoor ook onze zoektocht naar wat er voor en na dit leven is. Bij alle leven is er een ‘voor’ en een ‘na’, omdat leven in essentie groei en ontwikkeling is en het onbegrijpelijk zou zijn als alle energie die daarin besloten ligt, zou eindigen in het niets.

Het wordt tijd om weer antwoorden te zoeken op onze spirituele vragen naar de diepere zin van het leven en zo weer zicht te krijgen op een inspirerende toekomst. En die antwoorden liggen niet in religies of wetenschap, maar diep in onszelf, want daar ligt de hunkering om te leven en dus ook naar de zin ervan.

Juli 2024.

59. Over emotionele incontinentie.

Het begrip ‘emotionele incontinentie’ kwam ik tegen in het boek ‘Mijn ego heeft altijd gelijk’ van hoogleraar psychologie Roos Vonk en werd daar  omschreven als ‘Het onszelf centraal stellen en ongelimiteerd uiting geven aan alles wat we denken, voelen en vinden, onder het motto: Ik mag mezelf zijn’. We zien deze ongelimiteerde zelfuiting overal om ons heen in de vorm van woorden, gedrag en kleding.

Ze heeft haar oorsprong in de jaren 1960 waarin het individu zich bevrijdde van de dwingende invloed van de autoriteit van staat, gezin en religies en in de theorie van Sigmund Freud, waarin werd beweerd dat we onze boosheid en andere nare gevoelens kwijtraken door ze ‘eruit te gooien’, te ontladen wat leidde tot de opvatting dat we alles mogen zeggen en doen wat er in ons opkomt. Daarbij wordt echter vaak vergeten kritisch te kijken of onze meningen wel kloppen en onze gevoelens terecht zijn en naar de gevolgen ervan voor anderen. En juist dit laatste is een van de oorzaken dat het ongecontroleerd uiten van onze emoties zowel schadelijk is voor onszelf als onze omgeving. We zijn niet alleen individuen maar als sociale wezens ook onderdeel van een maatschappij.

Er waren en zijn culturen waarin het individu ondergeschikt is aan de gemeenschap. De normen en waarden van gemeenschap bepalen het gedrag van het individu en zijn gericht op het goed functioneren van de gemeenschap. Het individu staat ten dienste van de gemeenschap. Na de revolutie van de jaren 1960 ontworstelde het westerse individu zich aan de dwingende invloed van gemeenschap en eiste ontwikkelingsmogelijkheden op basis van individuele capaciteiten. Het individu kwam boven de gemeenschap te staan, of anders geformuleerd: de gemeenschap stond ten dienste van het individu en zijn ontwikkeling.

We zien dat beide opvattingen over de verhouding tussen individu en samenleving steeds meer verharden en tegenover elkaar komen te staan. Zo staan de communistische landen Rusland en China tegenover de democratische westerse landen en staan orthodoxe religieuze opvattingen van bepaalde religieuze stromingen tegenover westerse geseculariseerde opvattingen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Rusland met afschuw kijkt naar westerse landen waarin iedereen rustig, emotioneel of via stakingen en blokkades zijn zegje mag doen, maar waar er maar moeizaam beslissingen genomen worden over het oplossen van grote problemen, zoals de klimaatcrisis en de kwakkelende samenwerking binnen Europa. Westerlingen op hun beurt kijken met afschuw naar de dictatoriale regimes van Rusland en China waarin elke vorm van kritiek de mond wordt gesnoerd, en naar vrouwen gehuld in boerka’s, terwijl radicale islamitische jongeren met afkeuring kijken naar schaars geklede westerse vrouwen die ze vervolgens uitmaken voor sletten. Beide ‘kampen’ zijn doorgeslagen in hun opvattingen en ontaard in uitersten: orthodoxie in onderdrukkend handelen en de westerse vrijheidsopvatting in een ongecontroleerde kakofonie van individuele opvattingen die de gemeenschap ondermijnen omdat er maar moeizaam gemeenschappelijke doelen en normen en waarden kunnen worden geformuleerd. In beide uitersten is er geen sprake van een gezonde verhouding tussen individu en samenleving.

Terug naar emotionele incontinentie. De theorie van Freud die beweert dat we onze boosheid en andere nare gevoelens kwijtraken door ze ‘eruit te gooien’, wordt niet ondersteund door de wetenschap. Emoties verdwijnen vaak vanzelf wanneer we even onze aandacht op iets anders richten. Geven we eraan toe, dan is het effect juist vaak averechts. Zo is gebleken dat boze mensen alleen maar kwader worden als ze op boksballen mogen meppen of plannen maken om wraak te nemen. We fokken onszelf ermee op, waardoor we het gevoel in stand houden, om nog maar te zwijgen van de effecten op anderen die we oogsten met die ongebreidelde expressie van ongenoegen.

Emotionele incontinentie is vooral onprettig voor de omgeving. De persoon zelf vindt het vaak juist goed om ‘voor zichzelf op te komen’ en ‘trouw te zijn aan zichzelf’, wat ook het geval is binnen bovengenoemde tegenstellingen tussen de opvattingen over de verhouding tussen individu en maatschappij die geleid hebben tot dictaturen: de dictatuur van ‘de gemeenschap’ en de dictatuur van het individu, met beide hun eigen emoties.

Als we emotioneel zijn, kunnen we vaak alleen dingen bedenken die onze emoties bevestigen en waarmee we onszelf opjutten met als gevolg een vernauwende blik. De reflectie, het vermogen om verschillende opties af te weggen, het besef van andere mogelijke perspectieven is op dat moment zeer beperkt.

Ook voor onze dialoog met andersdenkenden is het belemmerend, want door de sterke focus op onszelf hebben we te weinig oog voor hun belangen en negeren we sociale en fatsoensregels.

Wijsheid vereist niet alleen een kritische houding op opvattingen van anderen, maar eveneens op die van onszelf, als voorwaarde om te komen tot gemeenschappelijke normen en waarden, wat noodzakelijk is voor zowel een gezonde samenleving als gezonde individuen. Laten we emotionele incontinentie ombouwen naar emoties die leiden tot verbinding met ons diepe echte zelf en de maatschappij.

Maart 2024.

61. Over jaloezie.

Jaloezie of ijverzucht kan omschreven worden als een gemoedstoestand of emotie waarbij men datgene wenst te krijgen wat een ander reeds heeft, dat je je aangetrokken voelt tot de gloedvolle uitstraling van de ander, terwijl het je tegelijkertijd aan vertrouwen ontbreekt dat jij het ook in je hebt om op eigen wijze te schitteren.

Vanuit angst niet te kunnen krijgen waar je naar verlangt, ben je geneigd om de glans van de ander te willen controleren of bezitten. Alleen dan kun je je veilig voelen, zo lijkt het.

Vaak is er ook een relatie tussen jaloezie en hebzucht omdat er altijd wel iemand is die ‘meer’ heeft van iets dat jij graag zou willen hebben aan materiële zaken, eigenschappen of relaties, waardoor er een voortdurende drang naar meer ontstaat. Bij rijke hebzuchtige mensen zie je dan ook dat het opgebouwde kapitaal, de woonhuizen, jachten en feesten steeds extravaganter worden om elkaar te overtreffen.

De Nederlandse journalist en antropoloog Joris Luyendijk ontdekte tijdens een onderzoek in het financiële hart van Londen dat het bij veel mensen op het einde van het jaar niet ging om de hoogte van de bonus, maar of hun bonus hoger was dan van collega’s.

Dit houdt in dat jaloezie een belangrijke drijfveer is in hun werk, wat kan leiden tot gedrag dat alleen maar het eigen succes nastreeft en alle mogelijkheden zoekt om dit te bereiken. De verleiding om dit te bereiken door middel van ongeoorloofde praktijken is dan ook groot gezien de focus op het eigen succes. Er is dan ook een relatie tussen jaloezie, hebzucht en corruptie en andere vormen van misdaad.

De oorzaak van jaloezie kan, net als bij hebzucht, liggen aan het hebben van een negatief zelfbeeld, in ontevredenheid over ons eigen reilen en zeilen in het leven.

Socioloog & psycholoogWendy van Mieghem schrijft hierover:

‘De wereld in je en de wereld buiten je spiegelen zich aan elkaar. Wanneer iemand straalt en waardering oogst voor het uitdrukken van haar kwaliteiten, kun je daar jaloers op worden. Het doet zeer om te zien hoe iemand anders wel in staat is om tot bloei te komen, terwijl je zelf voor je gevoel nog steeds worstelt met het leven en niet goed weet wat je ermee moet.

Jaloers zijn betekent dat je bang bent dat je niet in je leven kunt krijgen of houden wat de ander op dat momentlijktte ervaren of te hebben.

Vaak raakt jaloezie ook ongeduld en wantrouwen in je aan. Je voelt afgunst en wilt NU hebben wat de ander heeft. Het liefst zou je het ter plekke willen opeisen of afdwingen. Tegelijkertijd voel je niet het vertrouwen dat je zelf in staat bent om uit je leven te halen wat je nodig hebt. Of weet je niet hoe je je eigen weg hiernaar toe kunt vinden.’

Als jaloezie haar basis heeft in een negatief zelfbeeld versterkt jaloezie dat alleen maar. Jaloers zijn kent dus een destructieve kant.

Het wegstoppen van jaloerse gevoelens is echter geen oplossing om destructie te voorkomen, maar werkt eerder averechts. Zoals bij alle emoties ligt de oplossing bij het aandacht geven, het zoeken naar wat er achter de emotie van jaloezie ligt.

Blijkbaar raakt het geluk, de uitstraling of de expressie van de ander waarop je jaloers bent een diep verlangen in je. De uitnodiging die in jaloezie ligt, is even eenvoudig als lastig: luister naar jezelf en leer het verlangen dat onder jouw jaloezie ligt herkennen en verstaan. Op welk aspect van of in de ander voel je je jaloers? Hoe zou jij dit aspect in je leven geïntegreerd willen hebben? En welke stappen heb jij nodig om daar te komen? Aldus Wendy van Mieghem, die hieraan toevoegt:

‘Er is geen enkele noodzaak om je te schamen voor jaloezie en hierdoor aspecten van je vrijheid te verliezen. Wat nodig is, is om de juiste houding te vinden van waaruit je je kunt verbinden met jezelf en met anderen. Jaloers zijn is een alarmbel die opstijgt vanuit de diepte van je menselijkheid om je te wijzen op een innerlijke parel die je negeert en verwaarloost. Dus ontdek wat je jaloers zijn zegt over JOU en vindjouwwijsheid achter jaloezie.’

November 2023.

2. Liberté, égalité, fraternité

Begin dit jaar was er de aanslag op Charlie Hebdo en nu tegen het einde van het jaar werd Parijs voor de tweede keer getroffen door aanslagen van ontspoorde mensen. Regeringen spreken hun afschuw uit, proberen maatregelen te nemen om nieuwe aanslagen te voorkomen en intensiveren de oorlog tegen IS. Het zijn allemaal onderbuikreacties, begrijpelijk vanuit de drang tot overleven. Het zoeken naar de oorzaken van deze gruwelijke ontsporingen wordt voornamelijk door wetenschappers en andere nieuwsgierige zoekers aan de orde gesteld, maar politici hoor je daar zelden over want dan moeten ze kijken naar het verleden en naar wat er toen allemaal fout is gegaan. En de uitkomsten van zo’n onderzoek zijn doorgaans confronterend en niet prettig voor politici die vaak op de eerste plaats bezig zijn zich te profileren voor de volgende verkiezingen.

Enige tijd geleden las ik een onderzoek  naar de invloed van de toenemende ongelijkheid in wijken, steden, landen en de wereld op de gezondheid, het welzijn, de criminaliteit, het terrorisme en op andere ontsporingen. Het moge niet verwonderlijk zijn dat de uitkomsten hiervan aangaven dat die invloed uiterst negatief en desastreus is.

Ook blijkt dat ons koloniale gedrag in het verleden en nu, de economische uitbuiting van landen en mensen, racisme, het ongefundeerd ingrijpen in bijvoorbeeld Irak, het niet willen en kunnen oplossen van het Palestijns-Joodse vraagstuk en de arrogante manier waarop het westen anderen meent te moeten vertellen hoe het moet, generaties lang wonden slaan in de verbondenheid tussen mensen, groepen, en volkeren.

Ongelijkheid ondergraaft onze verbondenheid en daardoor onze vrijheid. De leuze ‘Liberté, égalité, fraternité’ staat op vele overheidsgebouwen en kerken in Frankrijk, als streven maar nog lang niet als een beeld van de werkelijkheid.

Het is gemakkelijk om dit streven van anderen te vragen, van regeringen, bestuurders en andere groeperingen die het in onze ogen allemaal niet goed hebben gedaan of het niet goed doen.

En wij, ik?

Er is een gezegde dat aangeeft dat als ik met een vinger naar de ander wijs, er drie vingers naar mezelf wijzen. Een ander gezegde luidt: Verbeter de wereld en begin bij jezelf. Allemaal lekker ouderwets, maar een noodzakelijke uitdaging voor het komende jaar: het leveren van een bijdrage aan de vrijheid en aan de rechts- en kansengelijkheid voor iedereen en aan de economische solidariteit van ons allen, aan liberté, égalité en fraternité in onze naaste omgeving, aan een omgeving zonder pesten, roddelen, graaien, familie- en burenruzies, zonder vechtscheidingen en conflicten op het werk en daardoor aan een stabielere wereld, zonder oorlogen en vluchtelingenstromen, zonder honger en armoede, zonder milieuvervuiling en milieurampen: een wereld waar iedereen mag en kan leven in vrede met zichzelf en met elkaar.

December 2015

© Harrie Bielders

4. Integratie

Ik weet niet of ik het juist heb, maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat het woord integratie binnen de huidige vluchtelingencrisis en trouwens ook al tijdens de jarenlange komst van buitenlandse arbeiders, vanuit de Nederlandse bevolking de toon heeft van: ‘Jullie moeten je aanpassen’. Als je op internet de betekenis van het begrip ‘Integratie’ opzoekt, vind je daar echter o.a. de volgende definitie en nadere omschrijving:

Integratie is de opname in een (groter) geheel. Het gaat daarbij voornamelijk om de opname van personen of bepaalde bevolkingsgroepen in de maatschappij.

Een belangrijk kenmerk van integratie is dat de opname van personen of bevolkingsgroepen van beide kanten komt. Zowel de binnenkomende partij als de ontvangende partij passen zich aan de ander aan en daarmee ontstaat samensmelting tussen die twee personen of bevolkingsgroepen. Daarmee onderscheidt integratie zich nadrukkelijk van assimilatie waarbij aanpassing slechts van één kant komt.

Uitgaande van deze omschrijving stelt de wens of eis tot integratie zowel eisen aan mensen die ons land binnenkomen als aan ons, de Nederlanders. Ik krijg de indruk als ik het integratiedebat volg dat er niet alleen vaak uitsluitend eisen aan de binnenkomenden worden gesteld  maar ook dat we ons moeilijk kunnen verplaatsen in wat de eis tot integratie voor de mensen betekent die doorgaans niet voor hun plezier naar ons land komen.

Ik heb jarenlang in Frankrijk gewoond en gezien hoe veel Nederlanders daar moeite hebben met het integratieproces, terwijl ze daar meestal voor hun plezier naar toe zijn gegaan. Velen spreken zelfs na jaren de taal niet of nauwelijks, steunen vooral op de contacten met andere Nederlanders, kiezen vaak hun woonplaats in de buurt van landgenoten en hebben vaak moeite met de Franse gewoontes, gebruiken en regels.

In Spanje wonen groepen Nederlanders in ressorten bij elkaar met Nederlandse winkels en gezondheidszorgvoorzieningen. En als ik kijk hoe bijvoorbeeld Nederlandse toeristen zich in het buitenland kleden en gedragen en welke wensen ze hebben met betrekking tot bijvoorbeeld eetvoorkeuren, zie ik nu niet bepaald een patroon van zich makkelijk aanpassen aan de cultuur van het betreffende land.

Wellicht is het voorafgaande aanleiding om nog eens goed na te denken over de moeilijkheid van de opgave die het woord integratie in zijn volle en juiste betekenis stelt aan alle betrokken partijen, aan zij die ons land binnenkomen en aan ons, de autochtonen.

Februari 2016

© Harrie Bielders

6. ‘De grote vakantie’.

De winter trekt me naar binnen en de zomer naar buiten. De winter is de ideale tijd om op reis te gaan in mezelf, in boeken en overpeinzingen  en om daar nieuwe dingen te ontdekken. De zomer is de idealen tijd om op reis te gaan, naar buiten en daar op ontdekkingstocht te gaan.

Het is begin juni en nog even en dan is het zover, dan sluiten de scholen en bedrijven in een afgesproken volgorde en barst het seizoen van ‘de grote vakanties’ in alle hevigheid los, ontstaan vakantiefiles op de autowegen en naar de stranden, lopen campings, vakantieparken en vliegtuigen vol en worden de wachtrijen in de attractieparken steeds langer.

Het basale vakantiegevoel verlangt ernaar om een paar weken de alledaagse sleur te ontvluchten, te ontspannen en te genieten van niet meer moeten. Maar gaat dat lukken?  Ruilen we de alledaagse hektiek en drukte in voor de vakantiehektiek en -drukte? Lukt het ons om spanning in te ruilen voor ontspanning, lawaai en drukte voor stilte en rust, voor ‘slow down’? We hebben onze vakantie gepland: onze vakantieplek, de reis en andere zaken. Hebben we dat gedaan op basis van wat ‘in’ is, goedkoop, stoer of cool of op basis van wat we echt nodig hebben om weer fris en gemotiveerd in het leven te staan?

Vakantie komt van het Latijnse woord vacare, dat leeg maken, leeg worden betekent. Leeg maken houdt onder andere in dat we proberen te ontspannen en zo alle stress de kans geven om te ontsnappen uit ons gespannen lijf, met helaas als gevolg dat we de eerste dagen van de vakantie vaak hoofdpijn hebben, geïrriteerd zijn, ongeduldig en soms zelfs ziek. Daarom is het misschien goed te overwegen om niet meteen op vakantie te gaan, maar eerst een paar dagen rust te nemen, lekker uit te slapen en te genieten van niet meer ‘moeten’ en dan rustig de laatste voorbereidingen treffen voor vertrek naar de vakantiebestemming, want letterlijk even weggaan uit de alledaagse situatie is doorgaans een belangrijke voorwaarde voor een verfrissende vakantie. Iedereen heeft wel de ervaring dat als je in de vakantie thuis blijft, je de sleur van het alledaagse maar moeilijk kunt doorbreken.

Weggaan, afstand nemen, biedt de mogelijkheden om op afstand naar ons alledaagse leven te kijken en te ontdekken wat we als prettig en onprettig ervaren, om nieuwe inzichten en ideeën te krijgen en om na thuiskomst weer fris en op een nieuwe manier aan het werk te gaan. Om ruimte hiervoor te krijgen is het wel nodig dat we veel van onze dagelijkse gewoontes uitschakelen: moeten, willen, prestaties leveren, plannen, oordelen en concurreren.

‘Vacare’ houdt ook in dat we vanuit ons ‘leeg zijn’ open kunnen staan voor nieuwe dingen, nieuwe manieren van leven, nieuwe gewoontes, landschappen, culturen, ideeën, visies en inzichten, elkaar weer echt aankijken en zien, voelen en ontmoeten. Het leven van elke dag vervreemdt ons vaak van onszelf en van elkaar, we zien in alle hektiek elkaar vaak niet echt, weten niet wat er in onszelf en de anderen allemaal omgaat, wat we denken en voelen en wat we echt zouden willen. Vakantie is ons zelf leeg maken, weer ruimte maken voor nieuwe inzichten en manieren van handelen en zijn, voor echt ontmoeten, zien, omarmen en liefhebben van onszelf en van elkaar. De juiste vakantiebestemming, dichtbij of veraf, wordt bepaald door wat wij nodig hebben om te ontspannen en geïnspireerd te raken voor een vernieuwde manier van ons alledaagse zijn.

En als dat allemaal is gelukt, leeft de vakantie echt voort en hoeven we na de vakantie niet al die verhalen te vertellen over wat we allemaal hebben gezien en gedaan om ons zelf wijs te maken dat het een geweldige vakantie was, terwijl er niet echt iets is veranderd, verfrist of vernieuwd in ons leven, we niet echt zijn ontspannen en tot rust zijn gekomen en we het gevoel hebben dat we gewoon weer aan de slag moeten. Een vakantie is geslaagd als we met frisse moed en nieuwe ideeën weer kunnen en willen beginnen aan het leven van alledag.

Ik wens iedereen een ontspannende en inspirerende vakantie.

Juni 2016

© Harrie Bielders

You're slowly coming back to life!

8.Voornemens.

Als we voornmens hebben gemaakt voor 2017 houdt dat in dat we even hebben stilgestaan, hebben omgekeken naar het afgelopen jaar of jaren en ons, op basis van deze terugblik, hebben voorgenomen een aantal dingen anders te gaan doen.

Dieren maken geen voornemens, die volgen hun instincten, mensen maken die wel omdat we diep in ons hart willen groeien, onszelf willen ontwikkelen. Maar tot wat?

Door de tsunami van geluksbeelden en verwachtingen die door onze omgeving over ons worden uitgestort, zijn we geneigd deze over te nemen als DE idealen die ons gelukkig maken, maar een tulp kan geen boom worden en een boom geen tulp.

Er is volgens mij maar een ding dat ons gelukkig kan maken en dat is worden wie we diep in ons zelf willen en dus moeten zijn.

Ieder mens is anders, omdat hij met een specifiek doel op deze aarde is gekomen, zijn eigen tekst heeft binnen het script van het grote toneelspel van het leven, zoals er binnen het plantenrijk duizend en een planten zijn met ieder zijn eigen functie, groeiproces en bloei.

Onze specifieke ‘tekst’ bevindt zich niet buiten ons maar binnen ons, in ons hart.

Onze eigen rol kunnen spelen, onze eigen weg lopen, onszelf kunnen zijn en worden, alleen dat kan ons gelukkig maken.

En als we die weg lopen, ontdekken we vanzelf dat we anderen nodig hebben en anderen ons om ieders rol tot zijn recht te laten komen binnen het totale verhaal.

Daarom repeteren toneelspelers intensief met elkaar en hebben ze mensen nodig die hen helpen hun rol zodanig te spelen dat die bijdraagt aan de kwaliteit van het geheel.

Van onszelf vraagt dat dat we ons verdiepen en bekwamen in ons specifieke eigen kunnen en nieuwsgierig en open kijken naar onze omgeving om te ontdekken wie en wat ons kan helpen 'onszelf te worden' en wat wij met onze specifieke kwaliteiten  aan de positieve ontwikkeling van onze omgeving kunnen bijdragen.

Goede voornemens hebben dus een ‘ik-kant’ en een ‘wij-kant’, hebben een achterliggend groter doel en moeten bij voorkeur SMART worden geformuleerd: specifiek, meetbaar, acceptabel (gesteund door mensen om ons  heen), realistisch en tijdgebonden.

Dus niet: ‘Ik ga afvallen.’, maar: ‘Ik wil graag een gezond en lang leven leven samen met mijn geliefden en daarom wil ik vóór 1 juni 2017 vijf kilo afvallen en wel samen met en gesteund door mijn vriendin, ervan overtuigd dat 5 kilo haalbaar is en ik dat met haar steun binnen die tijdspanne voor elkaar krijg’.

Een dergelijke formulering  kan voorkomen dat we onze voornemens binnen twee maanden alweer vergeten zijn en dat er in het merendeel van de gevallen niets van terecht komt.

Dit laatste  kan ook gebeuren als we onze SMARTgeformuleeede voornemens niet omzetten in heel concrete daden.

Moge 2017 een jaar worden waarin we weer een beetje meer mogen worden wie we echt willen zijn en een jaar vol liefde. ‘Liefde’ omschrijft Henk Smeijsters in zijn boek 'Autonomie' als: 'Dat ik de ander ondersteun zichzelf te zijn, dat we elkaar ondersteunen onszelf te zijn'.

Laten we ons ook voornemen om af en toe stil te staan en te kijken of we dat doen wat we echt willen doen en dus hebben te doen, om te voorkomen dat 2017 zomaar weer voorbij gaat.

Januari 2017.

© Harrie Bielders

10. Als het waar is.

Als het waar is, en het is waar,

dat ons diepste IK, onze ziel, bij de geboorte incarneert in een lichaam,

dat onze hersenen een soort computer zijn met de input van ons lichaam en onze ziel en dat die onze ervaringen en weten vertaalt in lichamelijke gewaarwordingen en acties,

dat ons lichaam instincten heeft die gericht zijn op overleven en dat die zoals bij dieren vaak neigen naar machtstrijd en egocentrisme,

dat onze ziel reikt naar liefde en verbinding, omdat we uit en door Liefde zijn geboren,

dat we met alles en iedereen verbonden zijn omdat we dezelfde bron hebben en we allemaal in het diepst van ons wezen hetzelfde willen: liefde voelen en geven,

dat we hier op aarde zijn gekomen om dat te leren, daarin te groeien en dat we dus alleen de weg van liefde kunnen gaan, misschien wel via omwegen, en dat we daarin dus niet vrij zijn, zoals een tulp geen boom kan worden,

dat we daarvoor vele levens nodig hebben,

dat alles wat we leren en ons bewust worden, wordt opgeslagen in ons bewustzijn en dat dat bewustzijn zich buiten ons lichaam bevindt en eeuwig is, dat wij ons daardoor na onze dood nog van alles bewust zijn, alles weten en dat de dood alleen de doorgang van de ziel naar leven in een andere dimensie is,

dat we na de dood een overzicht krijgen van in hoeverre we de weg van liefde zijn gegaan, dat we op basis hiervan van een plan maken voor het komende leven, dat we in het nieuwe levensplan vastleggen wat en wie we zullen ontmoeten, en dat die personen en gebeurtenissen er zijn om van te leren, liefdevoller te worden,

dat niets wat we tegenkomen in wezen dus zinloos is,                                       

dat, als dat waar is, en het is waar, we ons kunnen/moeten afvragen

waarom we zo vast houden aan dit leven en het op allerlei manieren proberen te verlengen,

waarom we alles wat moeilijk is willen vermijden, ontlopen en het niet zien als een uitdaging om te groeien,

waarom we veranderen moeilijk vinden, terwijl het noodzakelijk is om te groeien,

waarom we zo gefixeerd zijn op ‘gelukkig zijn’ en ‘het leuk hebben’ en niet zien dat ‘het op weg zijn’ naar onze diepste dromen ons leven zin en vreugde geeft,

waarom we vaak macht uitoefenen, mensen onderdrukken en grote en kleine oorlogen voeren,

waarom we accepteren dat er velen zeer rijk zijn en de meesten op deze aarde arm,

waarom we accepteren dat rijkdom meestal wordt verworven ten kosten van anderen,

waarom we zoveel waarde hechten aan rijkdom en macht en  nog niet hebben ontdekt dat geld en macht uiteindelijk niet gelukkig maken,

waarom we dictaturen bestrijden, maar de dictatuur van het geld tolleren,

waarom we onszelf niet afrekenen op de waarden die we toevoegen aan ieders leven,

waarom de rede onze god is en we ons diepste gevoel, ons diepe weten niet meer vertrouwen?

Enzovoort, enzovoort. Vragen blijven stellen over onszelf en de wereld, open en nieuwsgierig  zijn naar mogelijke antwoorden, zelfs de meest onwaarschijnlijke, is de motor van het leven. Het leven groeit, alles groeit, het heelal breidt zich uit en hopelijk ook onze bereidheid tot echt weten voorbij de materie en de dood.

Juni 2017

© Harrie Bielders

12. Over liefde.

Liefde is volgens mij verbinding zoeken en vinden en is daarom een werkwoord.

Liefde is niet van deze aarde, maar is als potentie meegenomen naar de aarde toen onze zielen incarneerden in materie om het aardse te bezielen op onze weg van verdere groei en ontwikkeling als ziel.

Door de incarnatie in materie kregen we ook de aardse instincten van overleven: de sterkste willen zijn, elkaar verdringen, wedijver en jaloezie, territoriumdrift, eerst ik, overheersing van het mannelijke, alles we wat zien in de natuur, hoe mooi die ook is. En dit alles heeft voortdurend invloed op ons leven.

Onze ziel is niet van deze aarde maar van de hemel en is geboren uit het Al, de Oorspring, God, of hoe we ‘Het’ of dat ‘Iets’ ook  noemen. En dat Al is Liefde, volledig Bewustzijn, volledige Vrijheid en we zijn geboren om dat allemaal te worden, zoals een zaadje van een bloem op haar beurt een nieuwe bloem wil worden, de essentie van zichzelf tot bloei wil laten komen: de essentie van het leven.

Daarom spreekt de definitie van liefde van Henk Smeijsters me zo aan: ‘Liefde is dat ik de ander ondersteun zichzelf te zijn, zichzelf te worden, dat we elkaar ondersteunen onszelf te zijn, onszelf te worden’.

Liefde, verbinding kunnen we zoeken en vinden  met onszelf, de ander, ons werk, de natuur, muziek, kunst, om hun schoonheid, hun liefde te ervaren en ons daarin en daardoor verder te ontwikkelen. Schoonheid is gestolde liefde en die liefde voelen we in de diepe verbondenheid met iemand, iets of alles.

We kunnen ons met alles verbinden, ook met onze aardse neigingen met als doel om ze te verheffen. Verbinding is nodig om onze zielskracht te kunnen laten stromen en zo onszelf, anderen en alles mee te nemen op onze weg naar liefde, bewustzijn en vrijheid.

Verliefdheid is volgens mij van deze aarde. Ze vergaat zoals alles, maar kan overgaan in liefde als we ons in liefde met de ander verbinden. En dat laatste kunnen we pas als we ons kunnen verbinden met onszelf. We kunnen niet geven, delen wat we zelf niet hebben, we kunnen ons niet echt verbinden met de ander als we ons niet kunnen verbinden met onszelf.

Er gaat veel door voor liefde wat het volgens mij eigenlijk niet is, zoals verliefdheid, maar bijvoorbeeld ook zorg en inspanningen die we geven en doen om geprezen te worden, om aan verwachtingspatronen van anderen te voldoen of als compensatie van zorg die we eigenlijk zelf zouden willen krijgen of om ons minderwaardigheidsgevoel te compenseren en ‘iemand te zijn’. Dingen die we doen vanuit ons hart, vanuit onze ziel, hoeven niet geprezen te worden, hoeven geen applaus.

Liefde is een werkwoord, zo heb ik mogen ervaren, een weg, een moeilijke en lange weg. We hebben er vele levens voor nodig om daar te komen waar die weg naar toe leidt, een weg met vele bochten en steile hellingen en iedere keer als we een bocht omgaan en denken dat we er zijn, komen we tot de ontdekking dat achter die bocht weer een weg ligt, alsmaar verder naar boven. Maar hopelijk kunnen we genieten van ieder nieuw uitzicht dat we krijgen als we weer een beetje hoger zijn geklommen, van gewoon het bewandelen van de weg met al zijn verrassingen en de effe stukken na de steile en van het even stilstaan en kijken naar al het mooie om ons heen.

Leuk Bielders, weer mooie woorden, definities en gedachten, maar weet jij wat echte liefde is? Ja en nee, ik filosofeer erover en probeer elke dag  om mijn weg erin te vinden. En die weg wil ik vinden omdat liefde me zo enorm fascineert, ik niet de zonder kan en het gevoel heb dat, zoals Griet op de Beeck schreef, liefde alles is, de ultiemste kracht en ons diepste streven.

Eigenlijk kan ik alleen maar stotteren als ik over liefde probeer te denken en te schrijven. Het is ongrijpbaar, net zoals het Al, God, de eeuwigheid. Maar het op weg er naartoe mogen zijn, voelt als geluk en op die weg voel ik me geliefd en liefdevol ondersteund door velen. Over liefde gesproken!

Augustus 2017

© Harrie Bielders

14. Opruimen.

Ik herinner me nog de grote schoonmaak die vroeger in het voorjaar een dag of 10 de sfeer in ons huis bepaalde. Elke dag was een ruimte aan de beurt. Elke kast, elk meubelstuk, elk tapijt  en elk hoekje kreeg een grote schoonmaakbeurt. Het huis stond op z’n kop, mijn moeder was in de schoonmaakroes. Voordat het echt voorjaar was, moest het huis tot in alle hoeken zijn opgeruimd en schoongemaakt en moest de groentetuin zijn omgespit, klaar voor zaaien en poten, klaar voor de lente.

Ook ik heb af en toe zo’n schoonmaakaanval. Niet een kleine zoals bij het regelmatig poetsen van mijn appartement, maar een drang om bergingen, kasten, dozen en dossiers te openen en te kijken wat er inzit en niet meer bij me hoort, als overbodig voelt, niet meer nodig.

In het najaar van het afgelopen jaar had ik zo’n aanval. Alle dozen die na de verhuizing van 2014 nog in de kelderberging stonden, alle opbergmappen en alle kasten moesten het ontgelden. En dat leverde dozen oud papier op gevuld met oude foto’s, brieven, tijdschriften, uitgescheurde artikelen en verouderde documenten, zakken met kleren en andere ‘niet-meer-nodige-zaken’. Elke doos of zak die ik wegbracht, gaf me een geweldig opgeruimd gevoel.

Zoekend naar de diepe achtergrond van mijn opruimwoede kwam ik erachter dat het alles te maken had met de levensfase waarin ik me bevind en waarin ik besef dat het leven eindig is. Een belangrijk criterium bij het opruimen was of datgene wat ik allemaal had nog interessant of waardevol was voor mijn lief, kinderen of kleinkinderen. Ik wilde alles netjes achterlaten, dus geen rommel of voor hen nietszeggende zaken.

Het opruimen van mijn spullen was veel meer dan het opruimen van materiële zaken. Het bekijken van foto’s, het lezen van mijn dagboeken, oude brieven en documenten riepen gebeurtenissen en situaties terug in mijn herinneringen die vaak een vloed van emoties veroorzaakten. Daarom duurde het dagen voordat ik een schoenendoos met foto’s, brieven of dagboeken had doorgespit. Het was niet alleen opruimen, keuzes maken om iets wel of niet weg te doen, maar zeker ook het verwerken van het verleden. Soms moest ik een dag rust nemen omdat het me allemaal teveel werd. Ik kreeg het niet verwerkt, verteerd.

Wellicht is het verwerken van mooie en minder mooie gebeurtenissen en situaties wel het belangrijkste van opruimen. De herinneringen aan mooie momenten geven het leven glans en de confrontatie met minder  mooie momenten maken me bewust van de rafelranden van mijn leven en van mijn beperkingen. Tevens verbinden gebeurtenissen zich met elkaar en worden lijnen zichtbaar. Ik ontdekte ook dingen die ik onder de mat had geveegd en die vroegen om opgeruimd te worden omdat ze anders broeinesten zouden kunnen worden van zwaarheid en een belemmering voor een open en creatief leven.

Toen ik met pensioen ging en met veel elan een nieuw leven begon, voelde ik dat ik eerst een boek moest schrijven over mijn moeilijke relatie met mijn vader. Na jaren afstand had ik op het einde van zijn leven  op een mooie manier afscheid van hem mogen nemen. Maar ik voelde dat dat te weinig was, niet voldoende. Ik moest ons ingewikkelde leven verteren, achter de feiten, gevoelens, gebeurtenissen kijken, naar mezelf en naar hem met al onze mooie en al onze schaduwkanten. Sinds die tijd voelt mijn relatie met hem als vredig en kon ik opgeruimd verder met mijn nieuwe leven.

Oude rommel vraagt om opgeruimd te worden, niet alleen in mijn directe omgeving maar ook in mezelf, wil er echt een nieuwe lente komen, nieuw leven ontstaan. Grote stenen op de grond belemmeren dat planten kunnen groeien en bloeien.

Opruimen betekent dat ik niet alleen spullen wegdoe, het verleden opruim en verwerk, maar ook naga welke gedrag, relaties, vriendschappen, gewoontes, tradities, rituelen en gedachteconcepten niet meer bij me horen. Wat wil ik bewaren en wat wil ik niet meer doen en dus laten?  Opruimen is in essentie stilstaan en me bewust worden van wat ik vind wat wel en niet meer bij me hoort, waarna ik in vrede met mijn verleden en mezelf opgeruimd verder kan. Laat de lente maar komen.

Valkenburg februari 2018

© Harrie Bielders

16. Opa’s en oma’s.

Ik hoorde onlangs iemand bij zijn afscheid van de politiek zeggen dat hij zich nu ging wijden aan zijn kleinkinderen en een arts ging na zijn pensionering naar een ander deel van Nederland verhuizen omdat zijn kinderen daar wonen. Ik zie opa’s en oma’s wekelijks op een of meerdere kleinkinderen passen en in de vakantietijd is de speeltuin hier in de buurt bevolkt met kinderen die worden opgevangen door opa’s en oma’s.

Maar ook hoor ik opa’s en oma’s in vertrouwelijke gesprekken zeggen dat ze het oppassen op de kleinkinderen zwaar en soms te zwaar vinden. Op de vraag waarom ze het dan toch doen, wordt vaak geantwoord dat ze geen nee kunnen zeggen of 'Dat dóe je toch voor je kinderen'.

Waarvan hebben de meeste ouders gedroomd toen ze werkten en hun kinderen opvoeden, kijkend naar de periode daarna? Kijk maar naar de reisreclames en volg maar de gesprekken van mensen die voor hun pensioengerechtigde leeftijd staan. Eindelijk lekker niks doen, opstaan wanneer ze uitgeslapen zijn, reizen, wandelen, fietsen, lezen, studeren, genieten en vooral niet meer ‘moeten’: vrij zijn! Maar dromen blijven vaak steken in de gebondenheid aan gewoontes uit het verleden, in de moeilijkheid om een nieuwe invulling te geven aan een nieuwe levensperiode, in het levenslange verantwoordelijkheids- en plichtsgevoel ten opzichte van kinderen en anderen, in het zwarte gat dat onvermijdelijk komt op het einde van de ‘werkperiode’ waarin het moeilijk is om een nieuwe levensinvulling en –instelling te vinden. Ik hoor vooral opa’s zeggen dat ze veel aandacht aan hun kleinkinderen willen geven omdat ze zo weinig tijd aan hun eigen kinderen hebben besteed omdat ze alsmaar met hun werk bezig waren en ze vergeten dat ze die tijd niet kunnen overdoen en niet goed maken. Ik zie dat veel oma’s begrijpelijkerwijs in hun verzorgende taak blijven steken omdat ze tijdens hun leven vaak geen eigen bezigheden hebben ontwikkeld en de nieuwe tijd maar blijven invullen met wat ze altijd gedaan hebben: zorgen.

En wat is de rol van de kinderen hierin, de kinderen van de jarenzestigouders en babyboomers? Kinderen die een kinderwens hebben vragen regelmatig al voordat ze al in verwachting zijn van een kind aan hun ouders of ze, als het kind is geboren, een of twee dagen per week willen oppassen. Maar weten ze wat de dromen van hun ouders zijn én vertellen ouders wat hun dromen zijn, kunnen ze tegen hun kinderen zeggen dat hun taak is volbracht, dat de kinderen de verantwoordelijkheid voor hun leven nu zelf moeten nemen, dat ze het altijd om raad of ondersteuning kunnen vragen, maar dat zij nu graag invulling willen geven aan hun nieuwe leven, aan hun laatste levensfase met al zijn nieuwe gaven en opgaven?

Wij ouderen stappen na ons pensioen een nieuwe en onbekende levensfase binnen met doorgaans de wens voor geen verplichtingen meer voor werk en kinderen. Dat voelt vaak in eerste instantie als vrij, maar na een poosje missen we vaak de structuur van bijvoorbeeld het werk of gezin. Datgene wat ons leven zin gaf, hoe bindend soms ook, is weggevallen en we weten niet ‘Wat nu?’.  ‘Het zwarte gat’ is vaak de nieuwe realiteit. Als we verder willen groeien, moeten we op zoek naar een nieuwe en een persoonlijke invulling van ons leven en niet blijven hangen in het oude vertrouwde maar de moed hebben om nog aan iets nieuws te beginnen. Loslaten van het vertrouwde oude is een belangrijke opgave in deze fase. De centrale vragen in deze periode zijn: Wat willen en kunnen we nog in dit laatste stuk van ons leven?! Welke dromen en kwaliteiten zijn er nog die we nog niet kenden of vergeten waren en die we kunnen en mogen vormgegeven in een nieuwe, zinvolle en persoonlijke invulling van ons leven. Het is wenselijk om afstand te leren nemen van onze plichtgevoelens ten opzichte van onze kinderen en ons bewust te worden van het feit dat ze hun eigen weg moeten gaan, zelf de dingen moet ervaren en dat zorg en waarschuwingen doorgaans niet veel nut hebben, wel luisteren en het uitwisselen van ervaringen en meningen: afstand nemen zonder minder betrokkenheid. Laten we ons bewust worden van onze diepe drang naar vrijheid die we uitten in onze ‘pensioendromen’ en proberen alles wat ‘moeten’ in ons oproept kritisch te bekijken en ‘vampiers en krakers’ die ons leegzuigen en meer ruimte innemen dan goed voor ons is, uit ons leven te bannen. Laten we, net als alle vrouwen en mannen, rassen en lhtb’ers, emanciperen: dat doen wat in deze levensfase bij ons past als unieke personen in ons persoonlijke proces van groei naar bewuste, vrije en betrokken mensen.

Oktober 2019

© Harrie Bielders

18. Trouwen en scheiden.

De afgelopen jaren trouwden in Nederland ongeveer 64.000 paren per jaar. Het echtscheidingspercentage bedroeg ongeveer 39% dat wil zeggen dat ongeveer 39% van degenen die trouwen na verloop van tijd gaat scheidenmet een piek rond de leeftijd van 40-45 jaar en na de zomervakantie en de kerstdagen: tijden waarin we ons vragen stellen over of dit het leven is dat we hadden gedroomd. .

Sinds de jaren zeventig, toen het officieel werd toegestaan om te scheiden, is het aantal echtscheidingen flink gestegen, mede door de revolutie van de jaren zestig waarin het individu meer ruimte kreeg en we hogere eisen gingen stellen aan relaties, door de afnemende invloed van religies die echtscheidingen streng veroordeelden, door de afname van de sociale druk en de toename van de acceptatie van scheidingen en door de toenemende financiële onafhankelijkheid van vrouwen.

Terwijl het aantal huwelijken afneemt (20.000 lager dan 20 jaar geleden) stijgt het aantal geregistreerde partnerschappen (verdubbeling t.o.v. 20 jaar geleden), stijgt het aantal koppels tussen de 25 en 35 jarigen dat gewoon gaat samenwonen en neemt het aantal echtscheidingen geleidelijk toe zowel onder gehuwden als ‘partners’.

Uit bovenstaande cijfers blijkt dat het instituut huwelijk onder invloed van maatschappelijke veranderingen onder druk staat. De wetgeving hieromtrent verandert de laatste jaren dan ook ingrijpend met als belangrijkste kenmerk dat het accent in plaats van op ‘het paar’ op het belang van de individuele partners en de eventuele kinderen komt te liggen in overeenstemming met de maatschappelijke ontwikkeling van de individualisering. De zeggenschap van de politiek en religies, die eeuwenlang het maatschappelijke gedrag bepaalden, verschuift in toenemende mate naar ons als individuele personen. Wij maken steeds meer zelf uit wat een zinvol leven is en dus ook welke relaties we aangaan met wie, in welke vorm en hoelang. En dat is een positieve ontwikkeling in ons diepste streven van groei naar bewuste, vrije en betrokken mensen. We worden langzaamaan volwassen en vrij en zijn daardoor flexibeler en minder afhankelijk van anderen. We wisselen makkelijker van bijvoorbeeld baan, woonplaats, vrienden, smaak en dus ook van partner als die niet meer bij onze visie op een zinvol leven passen.

Hierbij past de tekst over trouwen die ik een tijd geleden las in het blad Hapinez-1-2016:

‘Een trouwring heeft geen naden: er is geen einde en begin. De ring is een belofte. Je schuift hem om de vinger van je geliefde met de intentie om samen alle poorten van het leven door te gaan. Maar goed, de tijd dendert door, er zijn ook ringen die gaan knellen, of zo los gaan zitten dat je ze verliest. Misschien moet er een extra trouwbelofte bij: met een ring trouw ik je, maar als het echt nodig is, als het je te veel beknelt, dan laat ik je los’.

En Hans Stolp schrijft in het boek ‘Karma en reïncarnatie’:

‘We moeten in onze tijd leren om met elkaar op te trekken zolang als dat beiden goed doet. Niet: tot de dood ons scheidt, maar: zolang als de liefde levend blijft. We zullen moeten leren om elkaar met respect los te laten wanneer de band gaat knellen en ons eerder schade brengt dan goed doet’.

Op de muur in het parkje van Place des Abbesses in Parijs staat geschreven: ‘Aimer c’est du désordre, alors aimons!: Beminnen is wanorde/chaos, dus laten we beminnen!'. Merel van Ommen zegt in een artikel over een nieuwe versie van Romeo en Julia (het jeugddrama Remy en Juliyat): ‘Als er ergens serieus spaanders vallen, dan is het wel in de liefde’ en Charles Aznavour zei na zijn derde huwelijk: ‘Eerst was ik te jong en daarna nog te onervaren’.

De weg van liefde is een leertraject, een ontwikkelingsweg met vallen en opstaan. Maar zonder na mislukkingen trouw te blijven aan onze dromen en ze alsmaar weer opnieuw proberen te realiseren, zonder te blijven geloven in de liefde, zonder te durven veranderen als een situatie ons geen goed meer doet, zonder na vallen weer op te staan, is er geen groei en ontwikkeling mogelijk. En leven is groeien en groeien is leven. Alors aimons ét vivrons: Dus laten we beminnen én leven.

Valkenburg oktober 2019

© Harrie Bielders

20. Zin in leven.

Steeds meer wordt de vraag gesteld wat de zin is van het leven, mede doordat we ons losmaken van de invloed van religies en culturen die eeuwenlang antwoorden gaven op dit soort vragen. Maar we hebben nauwelijks geleerd om eigen antwoorden op dit soort vragen te zoeken. Ook hebben we niet geleerd om te luisteren naar de signalen van ons hart en weten daardoor niet wie we zijn en wat we echt willen. En dan is het logisch dat we verdwalen in de complexheid van het leven en niet weten wat we ermee aanmoeten en stellen we terecht de vraag naar de zin van het leven.

Maar Victor Emil Frankl stelt dat de vraag naar de zin van het leven de verkeerde vraag is. ‘Het is niet aan ons om naar de zin van het leven te vragen. Het is het leven zelf dat vragen stelt, en wel aan ons.’

Jan Keij schrijft: ‘De zin van het leven is domweg: zin in het leven. De zin van het leven is de zin die ik er aan geef.’

En Emily Esfahani antwoordt op de vraag wat de zin is van het leven: ‘Niet het najagen van geluk, maar betekenis geven aan het leven maakt onze tijd op aarde de moeite waard. Uit cijfers blijkt dat de belangrijkste reden voor gevoelens van uitzichtloosheid en wanhoop, niet een gebrek aan geluk is, maar een gebrek aan betekenis in het leven'.

Het leven en alles wat daarin gebeurt hebben hun eigen specifieke zin en betekenis. Het is aan ons om die betekenis te ontdekken.

Voor mij is het doel en dus de betekenis van het leven om te groeien en ons te ontwikkelen tot vrije, bewuste en liefdevolle mensen. Net zoals een bloem- en bladknop zich in het voorjaar op wonderbaarlijke wijze ontvouwen, willen wij van nature onze lichamelijke en geestelijke capaciteiten tot bloei laten komen. Waarom voelen we ons voldaan als we een diploma hebben gehaald, iets konden wat we eerst niet konden en na een moeizame klim de top van de berg hebben bereikt! Baby’s oefenen onbewust al hun spieren en bewegingen om na enige tijd te kunnen lopen. Het is ontroerend om te zien hoe ze waggelend, lachend en met de armen in de lucht hun eerste zelfstandige stapjes zetten. En ook al vallen ze vele malen, iedere keer staan ze weer op en proberen het op nieuw, vol vertrouwen en plezier in het leven.

Doordat we niet echt weten wie we zijn en wat we echt willen, weten we niet meer wat er diep in ons vraagt om te bloeien en laten we ons meeslepen door rages, modeverschijnselen, beroepen die ‘in zijn’ en status en geld beloven en willen we bijvoorbeeld graag als zonnebloem bloeien terwijl we als tulp zijn geboren en alleen als tulp kunnen bloeien.

De Griekse filosoof Aristoteles zei dat we moesten zoeken wat ons echt diep plezier geeft, omdat daar onze roeping en dus onze voldoening ligt. En het antwoord op wat ons diep plezier geeft vinden we niet buiten ons maar diep in onszelf, in momenten dat we stil zijn, mijmeren, beschouwen en luisteren naar ons innerlijke stem.

Eckhart Tolle schreef: ‘Als je het contact met je innerlijke stilte verliest, verlies je het contact met jezelf. Wanneer je het contact met jezelf verliest, verlies je jezelf in de wereld’.

We zijn tegenwoordig bang voor de stilte, bang om even niets te doen omdat we bang zijn voor de confrontatie met onszelf, met onze relaties, met de keuzes die we hebben gemaakt, met de kloof tussen de dagelijkse werkelijkheid en die van onze diepste dromen. Daarom zoeken we voortdurend geluid, drukte en bezigheden en beseffen niet dat we pas echt kunnen worden wie we diep in onszelf willen zijn als we af en toe rustig in de spiegel durven te kijken en ons af te vragen: ‘Hoe gaat het echt met je?’ en daar een eerlijk antwoord op durven te geven, onze levenspijntjes onder ogen durven te zien, zodat we ons leven in het spoor kunnen houden of brengen in de richting van wie we echt willen zijn.

Alles in het leven, het mooie en het lelijke, geluk en verdriet, voorspoed en tegenslag heeft een betekenis op de weg van onze groei en ontwikkeling.

Marci Shimoff schrijft: ’Gelukkige personen stellen zich zelden tot nooit op als slachtoffer, ook niet wanneer ze worden getroffen door vervelende gebeurtenissen. Zij kijken bij problemen direct naar oplossingen. Zij ontwikkelen heel bewust denkpatronen waarmee ze zich op het positieve richten. We denken dat succes ons geluk brengt, maar het omgekeerde is waar: geluk leidt juist tot succes’.

En een boeddhistisch gezegde luidt: ‘Er is geen weg naar geluk. Geluk is de weg’.

Geluk is niet iets wat we kunnen nastreven, het is een consequentie van dingen die we doen. Als we dat doen wat we diep in ons willen, zullen we geluk ervaren. Het leven reikt ons daarbij haar hand, elke dag, om ons welkom te heten en ons te leiden.

Valkenburg februari 2020

© Harrie Bielders

22. De drie R-en: Rust, reinheid en regelmaat.

Door de gedwongen ‘rust’ van de coronacrisis had ik, nu de coronacrisis (voorlopig) lijkt te zijn bedwongen, gehoopt dat mensen veranderd waren en het alledaagse leven er wat rustiger zou uitzien. Het tegendeel blijkt het geval. De hectiek is op alle gebieden weer overal volop aanwezig. In de maand maart gaven we maar liefst 21% meer uit dan in maart 2020 en respectievelijk 39% en 26% meer uit in cafés en restaurants en 34% meer aan elektronica dan in april 2019. Ook gingen mensen in de meivakantie weer volop vliegen naar verre vakantiebestemmingen met of zonder klimaatschaamte. De gehoopte ontwenningsperiode heeft jammer genoeg niet gewerkt, integendeel we blijken nog steeds en misschien nog wel meer verslaafd te zijn aan consumptie en vertier.

In mijn verbazing en teleurstelling hierover moest ik terugdenken aan het motto van de drie R-en uit de vorige eeuw: ‘Rust, reinheid en regelmaat’, omdat juist deze basiselementen totaal ontbreken in de huidige leefsituatie van zowel kinderen als volwassen.

De drie R-en hebben hun oorsprong in de Notes on Nursing van de Britse verpleegkundige Florence Nightingale (1820-1910), de grondlegger van de moderne verpleegkunde. De drie R-en werden overgenomen in de aanbevelingen voor de opvoeding van baby’s en kinderen omdat ze hun positieve werking inmiddels niet alleen bewezen hadden in het herstel van zieken maar ook in het scheppen van een goed opvoedings- en leefklimaat voor onze groei en ontwikkeling als mens en maatschappij.

Rust.

Ons lichaam blijft lichamelijk en geestelijk gezond als we de natuurlijke ritmes volgen van slapen en waken en van het in- en uitademen en dus van een evenwichtige afwisseling van inspanning en ontspanning en van naar buiten gekeerd zijn en introspectie. Maar we zijn verslaafd aan alsmaar bezig zijn en aan de voortdurende stortvloed aan prikkels van geluiden en beelden, van reclames en influencers die ons irreële beelden voorschotelen waaraan we nooit kunnen voeldoen. Zoals alle verslavingen heeft deze verslaving tot gevolg dat we onrustig en gestrest worden als die prikkels er niet meer zijn. Is het dan verwonderlijk dat het aantal psychische klachten alsmaar toeneemt, mensen depressief en agressief worden en verslaafd raken aan alcohol en drugs. Op dit moment zijn er in Nederland ongeveer 1.8 miljoen mensen verslaafd aan of ander verslavend middel en hebben ongeveer 800.000 mensen een stemmingsstoornis.

Regelmaat.

Naast rust ontbreekt het veelal ook aan regelmaat en juist regelmaat is de basis voor rust. Een vast ritme aan activiteiten geeft structuur, houvast en rust, we hoeven niet elk moment bezig te zijn met wat we wanneer moeten doen en kunnen daardoor onze aandacht richten op waar we mee bezig zijn. De basis van regelmaat is de planning van de dagelijkse, wekelijkse en jaarlijkse activiteiten die belangrijk zijn voor het goed laten functioneren van onszelf, het gezin of de organisatie. Deze geplande regelmaat geeft niet alleen rust, maar zorgt er ook voor dat dingen gedaan worden die gedaan moeten worden om ons goed te laten functioneren.

Reinheid.

De derde R, reinheid, heeft in de huidige tijd niet alleen betrekking op het nemen van maatregelen om infecties te voorkomen en gezond te blijven, op het voorkomen van vervuiling van onze grond, lucht en water maar ook op het gezond houden van onze psyche, ons geestelijk welzijn. De huidige bedreigende vervuiling van lucht, grond en water krijgt gelukkig alle aandacht. Verwaarloosd wordt naar mijn mening de aandacht voor onze psychische hygiëne, voor datgene waar we ons in onze dromen en gedachten mee bezighouden. Is dat positief opbouwend voor onszelf en onze omgeving of negatief?

De essentie van leven is groei en ontwikkeling. Alles en iedereen wil groeien en bloeien. Onze opvattingen bepalen onze daden en onze daden hebben invloed op de kwaliteit van onze eigen groei en ontwikkeling en die van onze omgeving in de meest brede betekenis van het woord. Willen wij en de wereld gezond zijn en zich  in een positieve richting kunnen ontwikkelen, dan vereist dat een positieve en creatieve instelling, een positieve manier van denken en handelen. Negativisme, doemdenken, egoïsme, uitsluiting, uitbuiting, concurrentie, afgunst, hebzucht en alle andere vormen van vervuilend denken en handelen, horen daar niet bij.

De drie R-en van rust, reinheid en regelmaat klinken als een tegeltjeswijsheid uit vervlogen tijden, maar als we eerlijk zijn, bewijst de verslaving aan het tegenovergestelde dat we diep in onszelf ernaar verlangen, ze nodig hebben.

Mei 2022.

© Harrie Bielders

24. Het vertrouwen in instituties.

Overal lees en hoor je dat het vertrouwen in instituties en vooral in de politiek zorgwekkend is. De CBS-cijfers over 2021 geven hierover een genuanceerder beeld. Kregen rechters, politie, het leger en de wetenschap respectievelijk van 79,2 - 79 - 72 en 74,2 procent van de bevolking het vertrouwen, ambtenaren, de pers, de Tweede kamer, politici en de Europese Unie kregen dat van respectievelijk 46,2 - 45,9 - 42,3 - 33,3 en 53,4 procent.

Uit deze cijfers blijkt dat vooral politiek gerelateerde instituties slecht scoren. Verklaringen hiervoor zijn doorgaans o.a. de afhandeling van de gaswinningschade in Groningen, de toeslagaffaire, de lange kabinetsformatie in 2021 en de chaos rondom het asielbeleid, zaken die terecht wantrouwen wekken.

Daarnaast zien we een aantal groepen waarvan de ontevredenheid niet direct is te verklaren vanuit het niet correct handelen van de politiek, zoals de tegenstanders van de coronamaatregelen en boeren die tegen de stikstofmaatregelen zijn. Zowel de coronamaatregelen als de stikstofbeperkingen waren en zijn deskundig onderbouwd, maar worden door de tegenstanders ontkend of in twijfel getrokken omdat de maatregelen ingrijpende gevolgen hebben en daarom begrijpelijk weerstand oproepen.

Het terugwinnen van het vertrouwen in zaken van niet correct handelen is mogelijk door het erkennen van het onjuist handelen en dit tijdig te corrigeren en te compenseren. Bij de groepen ‘ontkenners’ vereist dit een traject van overleg, van luisteren naar elkaars zorgen en belangen en proberen tot oplossingen te komen waarin beide partijen hun belangen zien verwerkt. Lukt dit niet, dan moet naar mijn mening de zorg voor het algemeen belang voorop staan.

Naast de bovengenoemde groepen is er een grote groep mensen die gekenmerkt wordt door een algemeen onbehagen. Voor achtergronden hiervan is naar mijn mening te weinig aandacht in de ‘vertrouwenscrisis’. Ik heb twee eigentijdse denkers gevonden die hierover interessante dingen hebben geschreven.

Mark Manson schrijft in zijn boek ‘Alles is fucked: Een boek over hoop’:

‘Als je in actie komt en niet bang bent voor een beetje pijn, is het lichaam antifragiel. Dan wordt het sterker naarmate je er meer stress en druk op zet. Voor de menselijke geest geldt hetzelfde principe. Als we alle pijn uit de weg gaan, en stress, chaos, tragedies en wanorde tot elke prijs vermijden, dan worden we fragiel. Onze tolerantie voor de dagelijkse tegenslagen wordt dan minder, en onze comfortzone krimpt tot het kleine beetje wereld dat we nog aankunnen. Als cultuur is onze tolerantie voor pijn snel aan het krimpen. En dat is de reden waarom alles zo fucked lijkt.

Materiële vooruitgang en veiligheid zorgen niet automatisch voor een meer ontspannen kijk op het leven en voor hoop op een betere toekomst. Integendeel: het lijkt erop dat mensen het zonder een beetje gezonde tegenslag en de nodige uitdagingen alleen maar moeilijker krijgen. Ze worden er egoïstischer en kinderachtiger door. Ze ontwikkelen zich niet en stijgen niet boven hun tienerjaren uit. Ze maken van elke mug een olifant. En ze schreeuwen bij het minste of geringste moord en brand.’

Bas Heijne schrijft in zijn boek ‘Onbehagen: Nieuw licht op de beschaafde mens’:

‘Als alleen het lustprincipe regeert dat niet langer in toom gehouden wordt door een realiteitsbesef en het individu de ultieme klant is, die bediend moet worden en op wiens wensen het aanbod dient te worden afgestemd, dan kunt je je de houding voorstellen van het individu wanneer hij zijn wensgedachte gedwarsboomd ziet door begrenzingen van de werkelijkheid, wanneer de buitenwereld hem niet een-twee-drie zijn zin geeft.

We zien permanent ontevreden burgers, die niet langer een algemeen belang erkennen en ook geen geduld meer hebben voor wat Freud het realiteitsprincipe noemt. Hen is beloofd dat ze hun eigen wereld mogen maken; wat niet aan hun verlangens tegemoet komt, wekt hun desinteresse of, wanneer ze zich erdoor gedwarsboomd voelen, hun woede. Deze burger is een diva, door en door egocentrisch en verwend, intolerant voor andere opvattingen, in wezen voor alles dat als anders wordt ervaren. Technologie stelt hem in staat met zo ongeveer de hele wereld te communiceren, tegelijkertijd is er steeds minder sprake van echt contact en zijn oude gezagsstructuren ontmanteld uit naam van de vrijheid en dan vooral keuzevrijheid. Maar die vrijheid wordt ook als een zware last ervaren en is de last van zelfregulering zwaarder geworden.’

Hoe zwaar het is om deze last te dragen, blijkt uit ons gedrag tijdens de coronacrisis en de tegenstellingen in discussie over de klimaatcrisis die wij veroorzaakt hebben door niet voorbij onze eigen ‘lustprincipes’ te kijken.

De bovenstaande citaten dwingen tot reflectie over welke eigenschappen van belang zijn om als individu te functioneren vanuit het persoonlijke én gemeenschappelijke belang.

Juni 2022.

© Harrie Bielders

26. In wat voor wereld willen we leven?

Sander Heijne en Hendrik Noten schrijven in hun boek Fantoomgroei:

‘In wat voor wereld wil jij je kinderen laten opgroeien? Voor ons ziet deze wereld er als volgt uit: een vredige samenleving waarin mensen met elkaar door één deur kunnen, omdat niemand de ander uitbuit. Een samenleving waarin iedereen gelijke kansen heeft, en werken loont. Een samenleving waarin mensen veilig over straat kunnen, waar voldoende leraren voor de klas staan, de gezondheidszorg goed geregeld is en armoede tot het verleden behoort. En natuurlijk een planeet met een leefbaar klimaat, met als het even kan, zo nu en dan een Elfstedentocht.’

Opvallend is dat dit soort zaken niet boven aan de statistieken staan die ons welvaren, onze welvaart meten. Daar voeren de groeicijfers van onze economie de boventoon, omdat de huidige filosofie van het kapitalisme gericht is op ongebreidelde economische groei en op de vrijheid van handelen en de groei van de winsten van ondernemingen met als motivering: als het bedrijven goed gaat, gaat het de mensen ook goed.

Dit laatste wordt al langere tijd ontkracht door het feit dat ondernemingen om winst te maken voornamelijk sturen op kostenbesparing door de productie naar lagelonenlanden te verplaatsen en goedkope arbeidskrachten en onderaannemers aan te trekken en uit te buiten. Door deze manier van handelen stijgen de winsten en krijgen de mensen die de arbeid hiervoor verrichten in verhouding een te laag loon en wordt de kloof tussen rijk en arm steeds groter. Mensen die geld hebben hoeven geen arbeid te verrichten, alleen hun geld in bedrijven te beleggen die door goedkope arbeid veel winst maken waardoor hun geld steeds meer waard wordt.

Ook is er een enorm netwerk ontstaan van handelaren en tussenpersonen die geen enkele waarde toevoegen aan producten maar enorme winsten maken door spullen zo goedkoop mogelijk in te kopen, vaak door afpersing, om ze daarna met veel winst door te verkopen. Ruwe olie verwisselt vaak wel 2 tot 3 maal van eigenaar tijdens het transport naar de uiteindelijke bestemming.

In de haven van Antwerpen ligt de grootste voorraad koffie van de wereld als speculatiewaar van beleggers. Door weinig koffie op de markt te brengen, ontstaat er schaarste en bij schaarste kunnen hoge prijzen worden gevraagd. Hetzelfde geldt voor de meeste grondstoffen en basisproducten. Door deze handelswijzen worden producten voor de consument onnodig duur.

En wij als consumenten? Wij laten ons meeslepen door handige ondernemers die geld willen verdienen door alsmaar nieuwe producten aan te bieden die niet lang meegaan, die als vernieuwend worden aangeprezen door een nieuwe techniek of design en vervaardigd zijn op een mens- en milieuonvriendelijke manier en vaak regiems ondersteunen die zeer bedenkelijke democratische waarden hanteren.

Worden wij door al die spullen echt gelukkiger? Nee, alleen maar hebberiger, omdat we hetzelfde willen hebben en uitstralen als onze buren of vrienden en we niet in de gaten hebben dat we in de val van de verslaving zijn gelopen die is opgezet door inhalige, op winst beluste mensen en bedrijven die geen boodschap hebben aan wat ons echt gelukkig maakt.

De gevolgen hiervan zijn grootschalig en bedreigend. Zo is door de kostenbesparende uitbestedingspolitiek de productie over de hele wereld verspreid en is niet alleen het transport duur en vervuilend en het logistieke netwerk om al die producten tijdig op de juiste plaats te krijgen ingewikkeld en kwetsbaar, maar zijn ook de assemblageprocessen ingewikkeld, duur en kwetsbaar.

Door de geniepig aangejaagde en op winst gerichte groei van de consumptie zijn er steeds meer grondstoffen nodig die voor het grootste gedeelte niet onbeperkt voorradig zijn en vaak onder slechte arbeidsomstandigheden worden gewonnen in ontwikkelingslanden die er zelf maar weinig profijt van hebben. Als alle mensen op deze aarde zouden leven zoals de gemiddelde Nederlander, zouden we 3,5 aarde nodig hebben om in die behoeften te voorzien.

Het huidige kapitalistisch systeem wordt breed ondersteund door regeringen die de primitieve hebzucht van ondernemingen, beleggers en handelaren tolereren en hun burgers niet beschermen tegen hun manipulatieve verleidingen die leiden tot consumptieverslaving, vervuiling van water, grond en lucht, uitputting van grondstoffen, monoculturen die ecosystemen vernietigen, uitbuiting van mensen en landen en tot ongelijkheid tussen mensen en volken met de onmenselijke gevolgen van oorlogen en vluchtelingenstromen.

Van mensen mag je verwachten dat ze mensvriendelijk zijn, wat wil zeggen betrokken bij elkaar, bij de mensheid en aarde als een samenhangend geheel. Daarbij hoort geen hebzucht en uitbuiting maar fatsoen, waarvan Isabel Allende zegt:

‘Zonder fatsoen is er niets meer van je over, zonder fatsoen verlies je je menselijkheid, je ziel’.

Juni 2022.

© Harrie Bielders

28. Gedragsverandering.

De essentie en het doel van alle leven is groei en ontwikkeling. In de levensschool leren we dan ook stap voor stap om onze fysieke, psychische en geestelijke capaciteiten te ontwikkelen.

Als we leerprocessen nader bekijken, kunnen we een aantal typen van leren onderscheiden:

1. Inprenting.

Inprenting is het leerproces waarbij sociale contacten de ontwikkeling van met name het gedrag van jonge kinderen blijvend beïnvloeden. De kwaliteit van dat wat we in de eerste jaren voelen zien, horen, proeven en ruiken vormt het grondpatroon waar vanuit we de wereld op latere leeftijd in eerste instantie ervaren. Ervaren we in het begin van ons leven de wereld om ons heen als veilig en liefdevol of als onveilig en afstandelijk dan zal dat onze grondhouding in ons verdere leven in hoge mate bepalen. Maar ook in latere levensfasen speelt inprenting een grote rol bij bijvoorbeeld propaganda, reclames en ander vormen van ‘hersenspoelen’.

2. Gewenning.

We wennen aan situatie die in eerste instantie nieuw en dus vreemd voor ons zijn en die ons in een bepaalde mate prikkelen. Zo schrikken we als kind in eerste instantie van bijvoorbeeld van handgeklap, maar na verloop van tijd wennen we eraan en als het hoort bij het handgeklap van iemand die een liedje voor ons zingt, vinden we het zelfs prettig.

3. Onbewust verbanden leggen.

We leren verbanden leggen tussen bijvoorbeeld bepaalde gebeurtenissen, handelingen of geluiden. Het geluid van de kookwekker, van het autoalarm of de brandweer, het verschijnen van de kerstversiering in de stad en het trekken van een boos gezicht: op den duur leren we wat ze betekenen en wat we te verwachten hebben of moeten doen.

4. Vallen en opstaan.

We leren van dingen die niet goed gaan omdat we dan (hopelijk) op zoek gaan naar manieren om het wel goed te doen. Kinderen leren niet lopen en fietsen zonder te vallen. Het aanleren van alle vaardigheid vereist het voortdurend aanleren en oefenen van manieren die ons functioneren verbeteren.

5. Imitatie.

We leren door het gedrag van anderen na te bootsen. We leren spreken, lezen, schrijven, rekenen, torens en zandkastelen bouwen, een band plakken, onze schoenen strikken, onze haren kammen, met mes en vork eten, een spijker ergens inslaan door na te doen wat iemand ons voordoet.

6. Leren door belonen en straffen.

We leren om bepaald gedrag te vertonen of af te leren doordat bepaalde gedragingen worden beloond of bestraft/afgekeurd.

7. Inzicht.

Inzichtis de toestand als we snappen hoe iets in elkaar zit of hoe we een bepaald probleem moeten oplossen. Opeens zien we hoe een constructie of machine in elkaar steekt. Opeens begrijpen we waarom iemand een bepaald oordeel over ons heeft of op een bepaalde manier op ons reageert.

Inzicht is een vorm van (zelf)bewustzijn en bewustzijn is een voorwaarde voor onze groei en ontwikkeling.

Willen we groeien en ons ontwikkelen dan is de voorwaarde dat we ons bewust zijn dat we überhaupt iets anders moeten doen, dat we een probleem hebben, dat we dat herkennen en erkennen en een beeld hebben van welke rol wij zelf spelen in zowel de oorzaak als de oplossing ervan.

Doorgaans gaat daar een fase aan vooraf waarin we ons niet bewust zijn of ons niet bewust willen zijn van het feit dat we iets verkeerds doen, een probleem hebben. We ontkennen, bagatelliseren het of leggen de oorzaak ervan bij anderen. Deze houding komt doorgaans voort uit weerstand tegen het moeten veranderen van onze denkbeelden en gedrag, van ons veilige bestaan.

In de daarop volgende fase, de bewustwordingsfase, gaan we door bijvoorbeeld de verergering van het probleem beseffen dat we wel degelijk een probleem hebben, dat we daar zelf een rol in spelen en dat we in de oplossing ervan onze verantwoordelijkheid moeten nemen. We weten echter nog niet hoe we dat concreet moeten doen.

In fase 3 gaan we onderzoeken wat we eventueel kunnen doen om het probleem op te lossen, zoeken we hulp en steun bij mensen die deskundig zijn op het probleemgebied en formuleren we acties die binnen onze mogelijkheden liggen.

In fase 4 gaan we over tot concrete actie en testen een aantal mogelijke oplossingen zodat we zicht krijgen op wat voor ons de beste bijdrage is aan het oplossen van het probleem.

In fase 5 kijken we of onze acties succes hebben, stellen we acties eventueel bij en geven we niet op als de resultaten niet direct succesvol zijn. Terugval naar een voorafgaande fase is heel normaal. Vaak zetten we 2 stappen vooruit en 1 achteruit.

Samengevat: om ons gedrag te veranderen, doorlopen we doorgaans een aantal fasen:

Fase 1: de ontkenningsfase.

Fase 2: de erkenningfase/bewustzijnsfase.

Fase 3: de verkenningsfase.

Fase 4: de actiefase.

Fase 5: de volhoudfase.

De essentie van het leven is groei en ontwikkeling. Willen wij als persoon en maatschappij groeien en ons ontwikkelen dan zullen we voortdurend moeten veranderen, hoe moeilijk dat vaak ook is.

December 2022.

© Harrie Bielders

30. Van idealen naar succes.

We hebben allemaal dromen en idealen. Helaas maken we ze vaak niet of maar gedeeltelijk waar, wat leidt tot frustratie. De oorzaak van dit ‘falen’ ligt vaak in het feit dat we niet de juiste weg belopen in het realiseren van onze dromen en idealen of dat we onvoorziene obstakels tegenkomen. Als we een reis onvoorbereid beginnen, de route niet goed uitstippelen of de omstandigheden van het weer of de drukte op de weg niet goed in beeld hebben, is de kans groot dat we niet of te laat aankomen op ons reisdoel. Als we een reis voorspoedig willen laten verlopen, is het noodzakelijk om niet alleen een gedegen reisplan te maken, maar ook een plan waarin rekening wordt gehouden met onverwachte omstandigheden. Zo’n reisplan is ook nodig om met onze levensreis het beoogde doel te bereiken.

Laten we daarom een mogelijke hoofdopzet van zo’n reisplan eens nader bekijken: ‘De cyclus van zelfverwezenlijking’ die ik heb ontwikkeld op basis van een managementproces voor organisaties.

Stap 1. Als eerste is het belangrijk om na te gaan waarom we hier op aarde zijn, wat we verwachten van het leven, oftewel wat is onze missie. Ik denk dat, als we daar goed over nadenken, we allemaal ongeveer tot dezelfde missie komen, namelijk dat we lichamelijk, psychisch en geestelijk willen groeien en ons ontwikkelen tot een persoonlijkheid, tot een waardevol iemand.

Stap 2. Verder is het belangrijk na te gaan welke persoonlijke en maatschappelijke normen en waarden we hierbij willen hanteren, oftewel wat is onze visie.

Stap3. Vervolgens is het nodig om te formuleren wat we concreet willen bereiken, oftewel wat zijn onze concrete echt persoonlijke dromen, dus onze concrete persoonlijke doelen, met de nadruk op ‘persoonlijke’.

Stap 4. Vervolgens is het belangrijk om na te gaan wat onze sterke en zwakke kanten zijn en wat de concrete persoonlijke en maatschappelijke omstandigheden zijn waar we mee te maken hebben. Het doen van dit zelf- en omgevingsonderzoek is nodig om de haalbaarheid van onze doelen goed te kunnen inschatten. Na het zelf- en omgevingsonderzoek is het soms nodig onze doelen bij te stellen om ze haalbaar te maken.

Stap 5. Als we de voorafgaande stappen hebben gezet, kunnen we op basis van de uitkomsten hiervan formuleren wat de concrete voorwaarden zijn voor het bereiken van onze doelen: de kritieke succesfactoren ofwel waar moeten we rekening mee houden om succesvol onze dromen te kunnen realiseren.

Stap 6. Als we dit hebben gedaan, kunnen we realistische en concrete wegen en stappen formuleren die we moeten zetten op de weg naar onze doelen, wat in managementtermen betekent: het formuleren van ons beleid: wat gaan we concreet doen.

Stap 7. Vervolgens gaan we concreet dat doen wat we ons voorgenomen hebben ofwel concreet ons plan uitvoeren.

Stap 8. Als we op weg zijn, is het noodzakelijk af en toe te controleren of we de goede weg volgen, of de verwachtingen die we hadden uitkomen oftewel nagaan of we bereikt hebben wat we wilden bereiken op dat moment en of we nog de voorgenomen normen en waarden hanteren, oftewel: doe ik concreet wat ik me had voorgenomen? Deze stap bestaat dus uit regelmatig evalueren, reflecteren, uit momenten van evaluatie.

Stap 9. Als laatste stap moeten we op basis van deze evaluatie eventueel ons ‘reisplan’ aanpassen, dat wil zeggen de stappen 1 tot en met 9 nog eens goed doorlopen en eventueel bijstellen als dat nodig is. Immers wijzelf, onze inzichten en omstandigheden veranderen.

Als we de bovenstaande stappen volgen, ontstaat er een cyclus, waarin we onze levensreis voortdurend aanpassen aan de persoonlijke en omgevingsomstandigheden, waardoor we er voor zorgen dat we op de juiste weg blijven naar het realiseren van onze dromen en idealen en niet vastlopen of verdwalen.

De bovenstaande stappen van ons ‘levensreisplan’ zijn weergegeven in onderstaand schema van de cyclus van zelfverwezenlijking.

April 2023.

© Harrie Bielders

32. Nihilisme regeert.

De term ‘Nihilisme’ is afgeleid van het Latijnse ‘nihil’ wat ‘niets’ betekent en is door de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche een filosofisch begrip geworden, dat inhoudt: het ontkennen van het bestaan van betekenis en waarden in de wereld, de mening dat normen nooit absoluut zijn, maar subjectief en situatieafhankelijk, en het geloof dat het leven eigenlijk zonder zin of doel is. Nietzsche verzuchtte rond 1880:

‘God is dood! God blijft dood! En wij hebben hem gedood! Waar vinden wij troost, wij moordenaars aller moordenaars?’

Hij mijmerde hoe we vroeger door ons geloof nog onze dromen hadden om even weg te zijn uit de werkelijkheid, nu worden we er aan herinnerd dat het slechts dromen zijn en lijkt alles zinloos. Vroeger konden we verlangen naar een ander leven omdat dit leven absurd was, nu ontdekken we dat dat verlangen zelf ook deel uitmaakt van die absurditeit.

Nietzsche beschreef hoe de maatschappij er rond het einde van de 19^de eeuw voorstond:

‘We weten niet meer waartoe wij op aarde zijn. God is dood, en alle hemelse houvast is ons ontvallen. We leven in een nihilistisch tijdperk, zonder vaste waarden, gegeven waarheden of een gefundeerde moraal’.

Omdat Nietzsche dit niet kon verdragen, zocht hij ijverig om aan het nihilisme te ontsnappen door te wijzen op de nieuwe mogelijkheden: Wie geen houvast meer heeft, is vrij om het leven naar eigen inzicht vorm te geven. Maar wie kan die vrijheid aan? Wie kan alle houvast van ‘geloven’ loslaten? Aansluitend waarschuwde hij voor het gevaar om terug te vallen op oude of nieuwe ‘geloven’ of op ‘de sterke man’ die alles voor ons zal oplossen.

De beschrijving van Nietzsche van de situatie van toen verschilt niet veel van de huidige anno 2023. Tot ongeveer de jaren 70 van de vorige eeuw waren er levensopvattingen, normen en waarden van godsdiensten en gemeenschappen die ons leven richting gaven en ons verbonden. We erkenden het gezag van ‘de overheid’ die ons gedrag via regels en wetten zodanig probeert te reguleren dat we op een goeden manier samenleven. Maar door de ontkerkelijking en het minder accepteren van gezag zijn deze verbindende elementen steeds meer verdwenen en zijn we in een soort niemandsland terechtgekomen waar alle gemeenschappelijke richtingaanwijzers zijn verdwenen en waar we met zijn allen een beetje verdwaasd staan rond te kijken en iedereen in paniek maar wat roept om weer een persoonlijk en gezamenlijk houvast en overeenstemming te vinden over hoe we op een zodanige manier kunnen leven en met elkaar kunnen omgaan dat zowel het individuele als het gemeenschappelijke belang worden gediend. En dan worden er een aantal problemen duidelijk. Doordat eerst anderen onze normen en waarden bepaalden, hebben we in onvoldoende mate geleerd om zelf de verantwoordelijkheid te nemen voor ons eigen gedrag en voor het algemeen belang. En doordat we steeds minder het gezag van anderen accepteren, zijn we vaak allergisch voor regels en kritische en corrigerende opmerkingen en maatregelen en vergeten we dat we ons alleen als persoon en sociaal wezen kunnen ontwikkelen als we leren om kritisch naar ons eigen gedrag te kijken. En dat leren we alleen als we accepteren dat anderen ons op ons gedrag aanspreken en eventueel corrigerend optreden. Zonder het accepteren van kritiek ontstaan er hordes verwende kinderen en vervolgens volwassenen die vooral uitblinken in het nastreven van hun eigenbelang en boos reageren als dat ook maar even in het gedrang komt. Zonder kritisch naar onszelf te kijken, zijn we niet in staat om van onze fouten te leren, onszelf echt te leren kennen en ons te ontwikkelen als persoon en als een sociaal wezen.

Het nihilisme regeert en we proberen eraan te ontsnappen door ons gevoel van zinloosheid te ontvluchten door de verdoving van kopen, allerlei manieren om het ‘leuk’ te hebben, drugs en drank, tiktokken, kortom door weg te vluchten in materiële zaken, terwijl we diep in onszelf weten dat dat niet helpt, omdat ze het leven geen zin geven, alleen even een kik.

Mark Manson schrijft in ‘Alles is fucked: Een boek over hoop':

‘Nihilisme en het zuivere toegeven aan verlangens dat daarmee gepaard gaat, hebben de moderne wereld in hun greep. Het is macht omwille van macht. Succes omwille van succes. Genot omwille van genot. Nihilisme kent geen breder ‘waarom?’. Het hangt geen grote waarheid of doel aan. Het is eenvoudig ‘omdat het goed voelt’. En dit maakt dat alles zo slecht lijkt.’

Er is maar één weg en dat is de weg naar binnen, naar de stilte in onszelf waar onze diepste dromen liggen en de intuïtie die weet wat we moeten doen om te groeien en ons ontwikkelen, wat onze passies zijn, want alleen daarin ligt volgens de Griekse wijsgeer Aristoteles ons geluk, onze bestemming. Zoeken naar zingeving begint niet met kijken en luisteren naar wat anderen vinden wat we moeten doen en laten, maar met vragen stellen over en aan onszelf. Dus weg met influencers, reclames, weg met alles wat nepgeluk propageert, maar vragen durven stellen aan en over onszelf en erop vertrouwen dat we de juiste antwoorden krijgen, want die liggen er, verborgen in onszelf.

Mei 2023.

© Harrie Bielders

34. Wat is vrijheid?

De drang naar vrijheid heeft mijn leven lang een belangrijke rol gespeeld. Enerzijds vanuit mijn karakter en anderzijds gestimuleerd door de cultuur van de jaren 60 waarin ik me samen met anderen verzette tegen een aantal van boven opgelegde regels en voorschriften van instituties zoals de Kerk, het gezin en overheidsinstanties. We voelden ons er door onderdrukt, ingeperkt omdat we het niet eens waren met de argumenten waarmee de voorschriften en regels werden onderbouwd.

Tegenwoordig vragen we om vrijheid die vooral te maken heeft met kunnen denken, zeggen en doen wat we voelen of willen. ‘Recht hebben op’ wordt hiervoor vaak als argument gebruikt.

Vrijheid kan dus gedefinieerd worden als:

1. de afwezigheid van onredelijke beperkingen door anderen;
2. de mogelijkheid om zelf te mogen bepalen op welke manier we ons leven inrichten.

De eerste ‘soort’ vrijheid kan worden bestempeld als negatieve vrijheid: hoe minder beperkingen door anderen of omstandigheden, hoe groter de vrijheid.

De tweede ‘soort’ vrijheid kan worden bestempeld als positieve vrijheid: hoe meer vrije keuze, hoe groter de vrijheid.

Positieve en negatieve vrijheid hangen samen. Positieve vrijheid is niet mogelijk wanneer negatieve vrijheid ontbreekt. Anderzijds is negatieve vrijheid weinig zinvol als positieve vrijheid niet nagestreefd kan worden.

Hieruit kan de conclusie getrokken worden dat het streven naar vrijheid een optelsom is van het minimaliseren van beperkingen én het bewust worden van de eigen keuze, de eigen mogelijkheden. Vrijheid is dus vrij zijn van én vrij zijn voor.

Beperkingen opgelegd door onze omgeving worden vaak ten onrechte gezien als iets negatiefs en worden dus bestreden, wat komt door het stellen van vrijheid boven iets dat belangrijker is dan vrijheid en de basis vormt van het leven van ieder mens, namelijk dat we sociale wezens zijn die zich alleen kunnen leren kennen en ontwikkelen door wat de Franse filosoof Levinas ‘de Ander’ noemt. Als er geen ander was zouden we met niemand rekening hoeven te houden en hadden we geen regels en wetten nodig. De Ander dwingt ons tot betrokkenheid, tot verantwoordelijkheid, tot rekening houden met elkaar, tot keuzes hoe we met elkaar omgaan, tot menselijkheid.

Om op een menswaardige manier met elkaar samen te leven, hebben we afspraken gemaakt en regels en wetten opgesteld. We mogen dus niet doen wat tegen regels en wetten ingaat. En we hebben afgesproken dat als er hierover onduidelijkheid bestaat, de rechter hierover uitspraak doet.

Vrijheid betekent dus niet dat we mogen denken, zeggen en doen wat we willen en de mening om in algemene zin recht te hebben op vrijheid is ook onjuist. Vrijheid is een plicht, zoals de Russische filosoof Nikolaj Berdjajev zei.

Vrijheid heeft dus altijd grenzen en wel die we gesteld hebben vanwege onze verantwoordelijkheid voor elkaars welzijn. Vrijheid komt volgens de Franse filosoof Tocqueville dan ook mede tot stand in volmondige betrokkenheid bij dat wat we democratisch met elkaar hebben afgesproken.

Vrijheid heeft niet alleen grenzen vanwege onze verantwoordelijkheid voor elkaar, maar ook door onze persoonlijke mogelijkheden en beperkingen. Een tulp kan geen boom worden en als ik blind ben, kan ik niet spelen in het nationale voetbalelftal. Het herkennen en erkennen van onze mogelijkheden en beperkingen is dan ook belangrijk voor het verkennen van onze vrijheidsruimte.

Het niet erkennen van de maatschappelijke en onze eigen grenzen maakt ons onvrij, omdat we dan dingen willen die we niet kunnen. We ervaren die grenzen dan immers als onterechte beperkingen en niet als grenzen die nodig zijn voor het welzijn van onszelf en de maatschappij.

De mate van vrijheid heeft in deze tijd ook alles te maken met de mate waarin we ons laten beïnvloeden door alles wat reclames, influencers en sociale media ons voorhouden om zogenaamd succesvol en ‘in’ te zijn. Zijn we hiervan de slaaf of kiezen we vrij onze eigen weg.

De basis van de Franse revolutie was het strijden voor vrijheid, gelijkheid en broederschap. Naar mijn mening zou, gezien het voorafgaande, de volgorde moeten veranderen in broederschap, gelijkheid en vrijheid. Immers naast het feit dat we ‘broeders’ zijn, zijn we ook gelijken, gelijk. Onze vrijheid heeft broederschap en gelijkheid als voorwaarden.

Een uitspraak van de vierde-eeuwse kerkvader Augustinus luidt: ‘Heb lief en doe wat je wilt’ en volgens de Russische anarchistische denker Bakoenin kan een mens alleen vrij zijn als alle mensen om hem heen vrij zijn. In vrijheid zijn we gelijk.

Het nemen van verantwoordelijkheid voor een persoonlijke invulling van het leven en voor de maatschappij en de wereld spelen een essentieel rol in ons gevoel van vrijheid. Als die verantwoordelijkheid er niet is en niet wordt ontwikkeld in onze opvoeding en onderwijs, wordt de basis gelegd voor onvrijheid, chaos, dictatuur of voor onderdrukking door minder- of meerderheden.

Laten we kritisch blijven nadenken over wat vrijheid is, over waar we ‘vrij van’ en ‘vrij voor’ moeten zijn.

Juni 2023.

© Harrie Bielders

36. Over wijsheid.

Wijsheid verwijst naar het vermogen om juist te oordelen en ontstaat door openbare kennis te verbinden met persoonlijke kennis. Hoe meer we meemaken, hoe meer inzicht we krijgen in ons zelf en de omgeving, hoe wijzer we kunnen worden.

In de huidige tijd is er enorm veel openbare kennis voorhanden die we vaak gewoon overnemen zonder na te gaan of deze met gedegen argumenten is onderbouwd en zijn we geneigd om alleen die kennis over te nemen die bevestigt wat we voelen en denken.

Ook hebben we, omdat normen en waarden eeuwenlang werden bepaald door instituties, nog niet voldoende geleerd om eigen normen en waarden en inzichten te ontwikkelen.

Als openbare en persoonlijke kennis geen gedegen grondslag hebben, kan er geen sprake zijn van wijsheid en blijven we steken in subjectieve kennis en kan er van alles worden geroepen wat ons het makkelijks uitkomt en tot verdeeldheid leidt.

Wijsheid probeert mensen bij elkaar te brengen, tegenstellingen te overbruggen omdat ze is gestoeld op het inzicht dat alles in het leven streeft naar verbinding, harmonie, naar het oplossen van tegenstellingen en problemen, zoals we zien als ons lichaam bedreigd wordt door een ongeval of ziekte.

In onze samenleving heerst het of-of-denken, terwijl naarmate we wijzer worden het en-en-denken wordt ontwikkeld. Of-of-denken is denken in tegenstellingen, meningen staan niet naast elkaar maar tegenover elkaar, er is weinig plaats voor dialoog en tolerantie, iets of iemand is goed of fout en er ontbreken nuances in analyses.

Zo kwam ik in de vele beschouwingen over het slavernijverleden maar één keer het feit tegen dat ook zwarte mensen zelf daar een belangrijke rol in speelden. In de Afrikaanse landen werden de slaven opgehaald door Afrikaanse handelaars die hen ‘ruilden’ tegen producten uit het Westen.

In de MeToo kwestie werden er geen kritische vragen gesteld over het feit dat de Harvey Weinstein alsmaar werd omzwermd door mooie vrouwen. Toch niet omdat het zo’n knappe man is. Ook al zijn het doorgaans mannen die misbruik maken van hun machtspositie, ook vrouwen doen dat op hun eigen manier en daar wordt dan vaak anders op gereageerd, zoals is te lezen in een artikel van Inge ter Schure:

‘In de aflevering over grensoverschrijdend gedrag vertelt Theatermaker Marjolijn van Heemstra over de keer dat zij zelf over iemands grens ging:

Op dat moment had ik dat niet zo door. Onbewust dacht ik: hij is een man en mannen willen toch maar één ding? Wanneer ik mensen over het voorval vertel, doen ze soms lacherig. Maar als hij dit bij mij gedaan zou hebben, had iedereen dat verschrikkelijk gevonden.'

Ook in analyses van het communisme versus en het kapitalisme ontbreken doorgaans alle nuances. Wie de theorieën van Karel Marx bestudeert, kan niet ontkennen dat in zijn opvattingen de arbeiders, de gewone mensen, centraal staan en hen beschermt tegen uitbuiting. Veel communistische regeringen hebben helaas van deze theorie een onderdrukkend systeem gemaakt, maar het kapitalistische systeem is in een aantal opzichten minstens even onderdrukkend.

Ook ‘veroveringen’ worden vaak eenzijdig belicht.

De Grieken brachten hun hoog ontwikkelde cultuur naar de Romeinen en die verspreidde ze over Europa.

Aan Napoleon hebben we veel bestuurlijke vernieuwingen te danken en de kolonisten leverde een grote bijdrage aan de ontwikkeling van volkeren.

Het christendom heeft eeuwenlang ons leven gedomineerd, maar het onderwijs en de gezondheidszorg zou zonder ‘hun dienaren’ niet het niveau hebben bereikt zoals we dat nu kennen.

Hetzelfde geldt voor de positieve bijdrage van grote bedrijven als Philips en DSM aan de welvaart, welzijn en de sociale structuur van hun omgeving. Ze beseften dat als de arbeiders het goed hadden, deze zich goed konden en wilden inzetten voor het bedrijf: een goed voorbeeld van het en-en-denken.

Tenslotte veroordelen we gemakkelijk iemand die iets fout doet, maar doen dat niet met mensen die niets doen, die wegkijken, zich niet verzetten tegen onrecht. Wat de gevolgen zijn van niets doen en wegkijken heeft eeuwenlang onrecht langdurig in stand gehouden en maakt het nog steeds mogelijk dat mistoestanden op kleine en grote schaal blijven voortwoekeren.  

Het en-en-denken, nuances leren zien, alles van alle kanten bekijken en belichten, is de basis van wijsheid, de weg om tegenstellingen te overbruggen, compromissen te sluiten, mensen bij elkaar te brengen, partijen en mensen niet uit te sluiten en respect te hebben voor ieders mening. 

De Griekse filosoof Aristoteles formuleerde vanuit het en-en-denken als de weg naar geluk ‘de phronesis’:  het kiezen en belopen van de middenweg tussen twee uitersten, zoals tussen verstand en gevoel, tussen altruïsme en egoïsme. Zo is moed het midden tussen de uitersten van lafheid en roekeloosheid. Wie te moedig is, is roekeloos, en wie te weinig moed bezit, is laf.

Een goed en gelukkig leven vraagt om niet te denken en te handelen vanuit tegenstellingen maar om te streven naar verbinding, naar harmonie en dat vraagt om wijsheid.

November 2023.

© Harrie Bielders

38. Over nostalgie.

Het begrip nostalgie stamt van het Griekse ‘nostos’ en ‘algos’ wat respectievelijk ‘terugkeer/thuis’ en ‘droefheid/pijn/lijden’: met pijn terugverlangen naar huis. Nostalgie had oorspronkelijk betrekking op een medische aandoening als gevolg van ‘zwijmelen over het verleden’, zoals slaaptekort, gebrek aan eetlust, verdriet en hartkloppingen doordat mensen somber of eenzaam waren en negatieve gevoelens hadden over hun leven en de toekomst en terugverlangden naar het verleden.

Nostalgie komt vaak voor als mensen moeite hebben om met hun tijd mee te gaan, met de opvattingen en de gang van zaken in het heden en teruggrijpen op ‘de goede oude tijd’, met name in roerige tijden, zoals het geval was in en na de roerige jaren zestig en zeventig, toen veel mensen bij het inrichten van hun woning terugvielen op bijvoorbeeld de klassieke eikenhouten meubels van o.a. Meubelfabriek Oisterwijk. In de huidige roerige tijd zien we een teruggrijpen op bijvoorbeeld de inrichting van de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw en spullen van opa’s en oma’s: vintage en tweede hands spullen zijn helemaal in en dat lang niet altijd alleen vanwege duurzaamheid maar veelal vanuit de hang naar ‘warmte en veiligheid van het verleden’.

Nostalgie kan worden omschreven als het gevoel iets belangrijks of dierbaars te zijn kwijtgeraakt, als een herinnering aan positieve gebeurtenissen uit het verleden, aan vervlogen tijden, wat zich uit in heimwee naar het verleden. Psycholoog Nico Frijda omschreef nostalgie als een ‘bitterzoete emotie’ omdat er zowel een gevoel van verlies als blijdschap over mooie tijden in schuilgaan. De Monegaskische dichter, schrijver, componist, pianist en zanger Léo Ferré omschreef nostalgie als een 'aangename droefheid' en ontwikkelingspsycholoog Peggy van der Lee omschreef het als ‘achteruitdromen’.

‘De boerderij bestaat niet meer. De weilanden er omheen, waarover we de zon zagen opkomen, zijn verdwenen. Daar verrijzen nu nieuwbouwhuizen en flats.’

Hoe mooi het was, maar dat het nooit meer terugkomt. Zo voelt het, dwars door elkaar heen, als blijheid en geluk met een tintje verlies. Uit onderzoek blijkt dat maar liefst 79 procent van de mensen minimaal één keer per week nostalgisch is. Soms omdat een bepaald liedje, een geur of televisie­programma ons terugslingert in de tijd of als we mensen uit vervlogen tijden ontmoeten. Marketeers gebruiken nostalgie, het sentimentele verlangen naar het verleden al lang bij het promoten van hun producten.

Bij nostalgie laat ons geheugen ons echter vaak behoorlijk in de steek. Sociaal psycholoog Richard Walker constateerde dat ons geheugen ons goed gezind is: negatieve gevoelens verdwijnen er sneller uit dan positieve. We streven er altijd naar ons lekker te voelen en hebben er dus belang bij een positieve draai te geven aan onze herinneringen. Wél de feestjes van onze puberteit, niet de puistjes. Wél de nachten op vakantie waarin we de zee konden horen, niet de huilende baby van de buren van vijf tot zes ’s morgens.

Het gevaar van nostalgie is dat we het verleden al te zeer gaan romantiseren. Omdat we moeite hebben met het heden, richten we ons op het geromantiseerde verleden, wat een onrealistisch uitgangspunt is voor de toekomst, aldus coach José Mark. Zo zien we stadsmensen die ‘de stad’ moe zijn vertrekken naar het platteland, dromend van de beelden van rust en stilte en van het aanleggen van een moestuin maar vergetend dat er weinig voorzieningen zijn, lange afstanden naar werk, scholen, winkels en culturele voorzieningen en dat tuinieren dagelijkse discipline vereist. Ook zien we een enthousiast teruggrijpen op communeachtige samenlevingsvormen met weinig besef van het feit dat communes in het verleden veelal geen lang leven hadden.

Dat onrealistisch karakter van dromen komen we ook tegen in de politiek. Zo stemde een kwart van de kiezers op de PVV die zich profileert met de strijd tegen immigranten en met name asielzoekers in een wereld waarin door oorlogen, rampen, klimaatveranderingen en armoede miljoenen mensen op de vlucht zijn, de fysieke grenzen in Europa al lang zijn verdwenen en bewezen is dat alle soorten muren niet effectief zijn. De PVV en vele andere partijen ontkennen de nieuwe werkelijkheid en richten zich niet op structurele oplossingen van de problemen die aan immigratie en klimaatveranderingen ten grondslag liggen. Integendeel. Zo wil de PVV drastisch bezuinigen op ontwikkelingshulp en is ze een fel tegenstander van de milieumaatregelen tegen de klimaatcrisis: struisvogelpolitiek in de ergste vorm.

Overal zien we geluiden die overeenkomen met Donald Trump’s ‘America First’, terwijl we in een geglobaliseerde wereld leven waarin alles en iedereen met elkaar verwezen en van elkaar afhankelijk is. Als het aan de PVV ligt, stapt Nederland uit de Europese Unie en Vladimir Poetin droomt van het oude Russische Rijk omdat hij niet kan accepteren dat alle voorwaarden daarvoor al lang niet meer aanwezig zijn en vasthoudt aan verheerlijkte beelden uit het verleden. Nostalgie ten top.

Laten we de mooie dingen uit het verleden koesteren en ervan genieten, maar ze niet romantiseren en klakkeloos als oplossingen zien voor veranderingen die de toekomst van een steeds veranderende wereld van ons vraagt.

December 2023

© Harrie Bielders

40. Zijn we conservatief of progressief?

De begrippen conservatief en progressief zijn de bijvoeglijke naamwoorden van respectievelijk conservatisme en progressivisme, benamingen die opvattingen vertegenwoordigen die gebaseerd zijn op behoudsgezindheid en progressie, vooruitgang.

Westerlingen zijn doorgaans van mening dat de westerse wereld progressief is omdat ze doorgaans democratisch is, vooruitstrevend in techniek en wetenschap en de mensen vrijheid genieten. De vraag is of dit echt zo is en geldt voor onze houding ten aanzien van een aantal grote problemen en veranderingen waarmee we momenteel worden geconfronteerd zoals de klimaat- en vluchtelingcrisis. Grote problemen of veranderingen roepen doorgaans twee mogelijke reacties op: ontkenning en de hakken in het zand zetten of ze opvatten als een uitdaging, als tekens dat we iets niet goed doen en dus iets moeten veranderen aan ons handelen, als een noodzaak om ons aan te passen aan veranderende omstandigheden en ons zo als persoon en samenleving steeds verder te ontwikkelen.

De Nederlandse trendwatcher Lidewij Edelkoort signaleert aan de hand van onderzoek ontwikkelingen op het gebied van mode, fotografie, vormgeving en kunst. Ze deed recent onderzoek naar deze ontwikkelingen in Latijns Amerika, Afrika en Zuid en Zuidoost Azië en legde haar bevindingen samen met Lili Tedde vast in het boek ‘Proud South’: een betoverende visuele ervaring die de creatieve krachten van de zuidelijke delen van de wereld laat zien. Een zuidelijke generatie creatievellingen staat op, drukt lokale ambachten uit, omarmt regionale materialen, herkent voorouderlijke praktijken en koestert inheemse waarden.

In een toelichting op het boek gaf ze aan dat die explosie van creativiteit onder andere voortkomt uit het feit dat vele gemeenschappen in die landen zich langzaam losmaken van hun langdurige koloniale onderdrukking, waardoor hun authentieke cultuur en waarden weer ruimte krijgen en tot uitdrukking kunnen worden gebracht. Dit in tegenstelling tot de westerse wereld waarin men juist is losgeraakt van de eigen diepere waarden en is verdwaald in een normloos materialisme en waar men krampachtig de verworvenheden van welvaart en verdiencapaciteit verdedigt tegen alle vormen van ‘concurrentie’, met als grootste bedreiging de klimaatcrisis en vluchtelingstromen die we zelf veroorzaakt hebben door onze mateloze consumptie, uitbuiting van mensen en het roven van grondstoffen, iets wat we maar niet echt willen zien omdat we dan niet meer zomaar rustig ons luxe en verspillende leven kunnen voortzetten.

In het begin schreef ik dat we in de westerse wereld doorgaans van mening zijn dat we progressief zijn omdat we onder andere vrijheid genieten. De vraag is of we wel de juiste opvattingen hebben over wat vrijheid precies inhoudt. Iemand die over wat echte vrijheid is een waardevolle mening heeft geformuleerd, is de Franse filosoof Emmanuel Levinas die leefde van 1906 tot 1995. Zijn mening wijkt sterk af van de doorgaans geldende mening dat vrijheid een voorwaarde is voor het nemen van verantwoordelijkheid en dat vrijheid betekent dat we mogen denken, zeggen en doen wat we zelf willen, onszelf kunnen zijn waarin het ‘ik’ centraal staat.

Levinas stelt in zijn filosofie de Ander of juister gezegd de relatie met de Ander centraal. Hij schrijft de ander, onze medemens, dan ook altijd met een hoofdletter. Alleen in een relatie met een Ander is er zoiets als waarde of moraal. Zonder de relatie met de Ander weet ik niet wat te doen, is er geen richting in het leven. De ander roept mij door er gewoon te zijn op tot verantwoordelijkheid. Levinas zegt in dit verband:

‘Je kunt je medemens op vele manieren doden, ook zonder revolver, door hem onverschillig links te laten liggen, hem te verwaarlozen, je er niet verantwoordelijk voor te voelen’.

Mens-zijn betekent voor Levinas te leven in verantwoordelijkheid en interesse voor de medemens, voor de Ander. Hij zegt:

‘Ik ben er niet voor mezelf, maar ik ben er primair voor de Ander’.

Niet het 'Ik' maar ‘de Ander' vormt de grondslag voor rechtvaardigheid en een vreedzame samenleving, niet mijn individuele rechten, niet mijn liberale vrijheid maar mijn verantwoordelijkheid voor de Ander. De uitnodiging tot verantwoordelijk die uitgaat bij het zien van de Ander, maakt duidelijk dat vrijheid voortvloeit uit verantwoordelijkheid en dat verantwoordelijkheid dus voorafgaat aan vrijheid. Pas als ik mijn verantwoordelijkheid voor iemand of iets neem, kan ik beslissen wat ik doe of niet doe. De uitnodiging tot verantwoordelijkheid geeft me vrijheid. Ik ben vrij omdat ik verantwoordelijk ben.

Zijn we conservatief of progressief? Wat is vrijheid? Het blijven stellen van vragen en de antwoorden niet zien als dé waarheid, maar ze voortdurend weer in twijfel trekken door ze te herbevragen, is niet alleen de basis van de filosofie, maar ook van mensen die vooruit willen en als persoon en maatschappij willen groeien en zich ontwikkelen.

© Harrie Bielders

Mei 2023.

42. Over woningtekort.

Volgens officiële gegevens lag in Nederland in 2023 het tekort aan woningen rond de 400.000. In 2022 lag dat tekort rond de 315.000 woningen. Het woningtekort was dan ook een speerpunt in de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen waarin, gezien de volgende cijfers, de hoge immigratiecijfers terecht als een van de oorzaken van dit tekort werden benoemd:

• In 2022 immigreerden 403.108 personen naar Nederland. Dat waren er 150.580 meer dan in 2021, een stijging die voor een groot deel veroorzaakt werd door de opvang van Oekraïners.
• In 2021 was voor bijna 39.000 immigranten uit de EU arbeid de belangrijkste reden om naar Nederland te komen, voor ruim 29.000 gezinsvorming (trouwen, samenwonen of aansluiten bij een familielid) en voor ruim 21.000 studie.
• Voor personen buiten de EU was voor ruim 29.500 personen gezinsvorming de immigratiereden, voor 21.500 personen asiel en voor bijna 18.500 studie.
• Begin 2023 waren er ongeveer 800.000 arbeidsimmigranten in Nederland waarvan ongeveer 60% Polen.
• Het tekort aan huisvestingsplekken voor arbeidsimmigranten wordt geschat op tussen de 120.000 en 150.000.
• In het studiejaar 2022-2023 waren er bijna 123.000 internationalestudenten in Nederland.
• Het tekort aan studentenwoningen in de 20 grootste steden bedraagt ruim 23.000.
• Naar schatting werken erongeveer 200.000expats in Nederland

Bovenstaande cijfers geven duidelijk aan dat immigratie een belangrijke rol speelt in de huidige wooncrisis, maar uit bestudering van andere cijfers blijkt dit maar de helft van de waarheid te zijn:

• Begin 2022 stonden bijna 180 duizend woningen leeg.
• Boven winkels staan vaak complete verdiepingen leeg. Uit onderzoek blijkt dat daarin ongeveer 70.000 woningen gerealiseerd kunnen worden.
• Er staan ruim 8000 kantoren leeg met een totaal oppervlak van ongeveer 3,3 miljoen vierkante meter.
• Door de afname van het aantal boerenbedrijven zal alleen al in Noord-Holland in 2030 zo'n 1.418.000 vierkante meter aan gebouwen leegstaan.
• De afgelopen 3 jaar is ongeveer 0,7 miljoen m2 aan stallen en schuren in Brabant leeg komen te staan. De komende 15 jaar komt daar naar verwachting nog 6 tot 8 miljoen m2 bij.
• Geschat wordt dat 1 op de 20 huishoudens een tweede woning heeft. Dat betekent dat Nederlanders inmiddels ongeveer 400.000 tweede huizen hebben.
• In Nederland staan 5100 vakantie- en recreatielocaties. Op ongeveer 4700 daarvan staan 140.000 vakantiehuizen.
• In 2020 werden in Nederland 65.698 kamers en woningen verhuurd via Airbnb en Vrbo. In deze accommodaties werden in totaal 5 miljoen overnachtingen gereserveerd.
• In Nederland zijn er ongeveer 4000 hotels met samen bijna 150.000 kamers en ruim 320.000 slaapplaatsen.
• De gemiddelde Nederlander heeft 53 m2 woonoppervlak ter beschikking terwijl dat in Duitsland en andere delen van Europa 45 m2 is. Op de totale Nederlandse bevolking is dat een verschil van ruim 140 miljoen m2.
• In maar liefst 40 procent van de huizen woont maar één persoon.

Gezien de bovenstaande cijfers: ‘Hoezo een woningtekort?’. In welvarende landen hebben we doorgaans een aantal echte problemen, maar doorgaans vaker veel luxeproblemen. Veel van deze luxeproblemen ontstaan door de standaard die gehanteerd wordt voor wat we als basisbehoeften ervaren. En dat wat we als basisbehoeften ervaren, wordt alsmaar aangewakkerd door ons kapitalistisch consumptiesysteem van steeds meer. Verder worden in onze neoliberale economie basisvoorzieningen als wonen overgelaten aan de markt en die markt wil maar een ding, namelijk geld verdienen, waardoor wonen een groot winstproject is geworden van grondeigenaren, projectontwikkelaars, bouwers, beleggers en makelaars. Ook de overheid pikt een flink graantje mee door allerlei soorten belastingen.

De bovenstaande cijfers geven heel veel huiswerk voor politici en ons allen over vraagstukken als immigratie, de zeggenschap over de basisbehoefte wonen, onze eigen woon- en leefnormen en over het kapitalistische systeem waarin we als samenleving en maatschappij gevangen zitten.

Uit het voorafgaande kan ik maar één conclusie trekken: We hebben geen woningtekort, we hebben verkeerde gedachten/opvattingen en, zoals Mahatma Gandi zei, onze gedachten worden onze woorden, onze woorden onze daden, onze daden onze gewoontes, onze gewoontes onze waarden en onze waarden onze lotsbestemming.

December 2023.

44. Over kapitalisme.

Kapitalisme kan omschreven worden als een economisch systeem dat niet primair gericht is op de behoeftebevrediging van mensen maar op het maken van winst via investeringen in ondernemingen.

Binnen het neoliberale kapitalistische systeem ligt de nadruk dan ook op het maken van winst en overwinst: het vermeerderen van kapitaal, kapitaalaccumulatie genoemd, dat geïnvesteerd wordt in de groei van de eigen onderneming en, als de winst groter is dan daar voor nodig is, voor investeringen in andere ondernemingen.

Om meer winst te maken wordt onder andere de consumptie aangejaagd, met als gevolg dat consumenten steeds harder moeten werken en meer verdienen om aan de opgeschroefde normstandaard van welvaart te kunnen voldoen, en onderling gaan concurreren met betrekking tot geld en status, wat leidt tot afbrokkeling van het samenhorigheidsgevoel, met alle schadelijke persoonlijke en maatschappelijke gevolgen van dien. Zo stijgen de psychische klachten onder jongeren al jaren ten gevolge van de druk om te moeten presteren en neemt ook het aantal burnoutklachten onder werkenden schrikbarend toe.

Bij de huidige status- en succescultuur hoort dat we op zoveel mogelijk consumptiegebieden actief zijn. Er wordt dan ook niet meer gevraagd of we een leuk weekend of vakantie hebben gehad, maar wat we allemaal hebben gedaan en meegemaakt en hoe vaak en hoever we op vakantie zijn geweest. Dit leidt tot de verslaving die bekend staat onder ‘Fear of Missing Out’.

Verder zijn steeds meer mensen zodanig gericht op een bepaald consumptiepatroon dat ze niet een baan kiezen die past bij hun persoonlijke aspiraties, maar een baan waarmee ze de hoeveelheid geld kunnen verdienen die nodig is voor het gewenste consumptiepatroon en de daarbij behorende status. Dit leidt uiteindelijk tot onbevredigend werk met alle persoonlijke en maatschappelijke gevolgen van dien. Een geld- en consumptie gerichte economie bevordert niet de vrijheid, integendeel, ze maakt mensen tot slaven van het op winst gericht consumptiesysteem.

Door de geniepig aangejaagde en op winst gerichte groei van de consumptie zijn er steeds meer grondstoffen nodig die voor het grootste gedeelte niet onbeperkt voorradig zijn en vaak onder slechte arbeidsomstandigheden worden gewonnen in ontwikkelingslanden die er zelf maar weinig profijt van hebben. Als alle mensen op deze aarde zouden leven zoals de gemiddelde Nederlander, zouden we 3,5 aarden nodig hebben om in die behoeften te voorzien.

Het neoliberalistische kapitalisme had bij haar ontstaan onder andere als doel om monopolievorming te voorkomen omdat die concurrentie ondermijnt. En concurrentie was volgens haar aanhangers nodig om ondernemingen te dwingen om zo goedkoop mogelijke te produceren en producten en diensten van hoge kwaliteit op de markt te brengen.

We moeten constateren dat dat niet is gelukt. Door fusies en het opkopen van concurrenten zijn er steeds meer grote multinationals ontstaan die de markt beheersen, naar believen een thuishaven zoeken die belastingtechnisch het beste uitpakt en die een enorme politieke macht hebben omdat ze niet alleen een uiterst belangrijke rol spelen in de economie maar ook in de politiek omdat die de zorg voor welvaart tot haar hoogste doel heeft verheven en vergeet dat welzijn meer is dan alleen maar welvaart.

Naast multinationals die enorme veel geld besteden aan het bewerken van de politiek om hun eigen belangen veilig te stellen met als chantagemiddel ‘werkgelegenheid’, zien we techbedrijven als Google en Microsoft die een bijna oncontroleerbare macht hebben op het terrein van de sociale media, mensen verslaaft maken aan hun verdienmodel en ruimte geven aan misinformatie en bedreigingen, wat de samenhang in de samenleving ondermijnt. Is dat de vrijheid die het liberalisme meende na te streven?

Ook is er een enorm netwerk ontstaan van handelaren en tussenpersonen die geen enkele waarde toevoegen aan producten maar enorme winsten maken door spullen zo goedkoop mogelijk in te kopen, vaak door afpersing, om ze vervolgens met veel winst weer door te verkopen. Ruwe olie verwisselt vaak wel 2 tot 3 maal van eigenaar tijdens het transport naar de uiteindelijke bestemming. In de haven van Antwerpen ligt de grootste voorraad koffie van de wereld als speculatiewaar van beleggers. Door weinig koffie op de markt te brengen, ontstaat er schaarste en bij schaarste kunnen hoge prijzen worden gevraagd. Hetzelfde geldt voor de meeste grondstoffen en basisproducten. Door deze handelswijzen worden producten voor de consument onnodig duur.

En dan hebben we nog de enorme groep van investeerders en beleggers die invloed uitoefen op ons reilen en zeilen. Omdat het gros van de investeringen wordt gedaan uit winstoogmerk, zal door investeerders doorgaans vooral worden aangedrongen op het maken van zoveel mogelijk winst en zal er doorgaans weinig of geen aandacht zijn voor de maatschappelijke aspecten, zoals werkgelegenheid, redelijke salarissen, werkomstandigheden en sociale voorzieningen voor werknemers en de invloed van de ondernemingsprocessen op het milieu.

Met het ontstaan en in stand houden van de huidige neoliberale kapitalistische economie hebben we een onverzadigbaar monster gecreëerd dat vele slachtoffers maakt en persoonlijke en maatschappelijke crisissen veroorzaakt. Daarom schreef ik onlangs een boekje met als titel: Kapitalisme: de weg naar de ondergang.

December 2023

© Harrie Bielders

46. Over nieuws.

Vóór de komst van boeken, kranten, radio, televisie en internet, kwam allerlei nieuws traag en maar beperkt tot ons. In de huidige samenleving worden we de hele dag via allerlei media overspoeld met nieuws uit alle hoeken van de wereld.

De Israëlische historicus Yuval Noah Harari onderkent 4 basisfuncties van nieuws.

De eerste functie is het waarschuwen voor gevaren. Door gevaren te signaleren weet de mens zich staande te houden te midden van allerlei gevaren. Waren dat in het begin de gevaren van roofdieren en natuurkrachten, nu zijn daar onder andere waarschuwingen voor oorlogen, inflatie, oplichters en klimaatveranderingen bijgekomen.

De tweede functie van nieuws is het verspreiden van al dan niet geverifieerde roddels over wie wat doet, wie corrupt is, wie wel of niet is te vertrouwen of wie het gemunt heeft op welke positie. Roddelen is volgens Harari in essentie praten over sociaal onacceptabel gedrag van anderen, om zo ‘de eigen groep’ moreel zuiver te houden.

De derde functie van nieuws is die van fictievorming: geen sprookjes of fantasieën, maar gedachteconstructies die bestaan omdat we erin geloven. Geld, landen, economie, politiek, de beurs, volksvertegenwoordiging en groei zijn door mensen bedacht. We kennen geld een bepaalde waarde en functie toe en daarom bestaat het voor ons. Al deze ficties zijn ontstaan en blijven bestaan door verhalen die dingen en processen een bepaalde waarde en functie geven. Door onze ficties, geaccepteerde gedachteconstructies, kunnen we samenwerken.

Omdat nieuws een geprofessionaliseerde industrie van gevarensignalering, roddel en fictie is geworden, heeft deze een enorme invloed op de manier waarop we de maatschappij ervaren, op onze overtuigingen. En onze overtuigingen vormen onze waarden, die op hun beurt onze daden en toekomst bepalen.

Omdat nieuws gevaren signaleert, groepsvorming stimuleert en ficties creëert waardoor we kunnen samenwerken, zouden we mogen verwachten dat de huidige nieuwsvoorziening ons een gevoel van veiligheid, samenhorigheid en gemeenschap geeft. Dat blijkt niet het geval te zijn. Integendeel, het zaait eerder angst, verdeeldheid en disoriëntatie. Hiervoor zijn een aantal oorzaken aan te geven.

Een van de oorzaken is de hoeveelheid nieuws dat dagelijks over ons wordt uitgestort en dat gaat over gevaren van heinde en verre die ons nooit zullen bereiken, en over roddels over mensen met wie we nooit te maken zullen krijgen, waardoor nieuws tot een oververhit alarmsysteem is verworden dat onophoudelijk moord, brand, leugenaar en oplichter roept en zo de meest schadelijke ficties van deze tijd in stand houdt, namelijk dat de meeste mensen niet zijn te vertrouwen en de meeste dingen verkeerd zullen aflopen.

Deze ficties worden versterkt door het gegeven dat het brengen van nieuws in hoge mate een verdienmodel is geworden om door zo veel mogelijke aandacht zo zoveel mogelijk advertenties te verkopen. Daarom wordt alleen dat nieuws gebracht dat mensen willen horen en dat is nieuws over rellen, ongelukken, leugens, crisissen, complottheorieën en schandalen, wat ons pessimisme aanwakkert, ons cynisme vergroot en het vertrouwen in mensen en instituties steeds verder ondermijnt. Zoals de geestelijken vroeger verlossing predikte, zo prediken nieuwsmedia nu pessimisme, angst en wantrouwen.

Natuurlijk zijn de nieuwsmedia niet volledig de oorzaak van alle wantrouwen en polarisatie. Ook zaken als de toeslagaffaire en de gaswinning in Groningen dragen eraan bij. Nieuwsmedia weerspiegelen en vormen onze maatschappelijke gemoedstoestand.

Een andere negatieve rol speelt het gegeven dat nieuws dat om aandacht vraagt, kort en krachtig moet zijn. Hoe genuanceerder en met achtergronden gebracht, hoe minder verontwaardiging een nieuwsitem oproept en hoe minder aandacht het genereert. Nieuws moet in berichten van een paar honderd woorden passen of in tv-items van een paar minuten, wat nauwelijks ruimte biedt voor complexiteit, voor de grotere verbanden tussen gebeurtenissen. Het richt zich vooral op gebeurtenissen en gedragingen en veel minder op achterliggende oorzaken en ontwikkelingen omdat daar veel moeilijker een verhaal van is te maken, omdat dat verhaal tijd kost die zowel de nieuwsmaker als de consument niet hebben.

Door de versimpeling en de gerichtheid van het nieuws op negatieve incidenten wordt ons een werkelijkheid voorgeschoteld die een ongefundeerd en ongezond wantrouwen aanwakkert. En dit past precies in het straatje van populistische politici die, op zoek naar macht en media-aandacht, zoeken naar een bewijs dat ‘het systeem’ verrot is en dat zij, als ware vertegenwoordigers van het volk, dus wel orde op zaken moeten stellen. Nieuwsmedia zijn zo onbedoeld een voedingsbodem voor populisme.

Ziedaar de moderne nieuwsvoorziening in een notendop. Nieuws als permanente verontwaardiging zonder richtingsgevoel: alles een schande vinden, maar nergens een samenhang in zien, waardoor het bijvoorbeeld kon gebeuren dat Kamerleden massaal te hoop liepen tegen de toeslagenaffaire, maar vergaten dat zij zelf daar de basis voor hadden gelegd door na de Bulgarenfraudeaffaire te pleiten voor een streng fraudebeleid.

Een democratie is precies zo sterk als het vertrouwen dat burgers in haar hebben. Verdwijnt dat vertrouwen dan wint het verlangen naar een beter verleden dat nooit heeft bestaan, en verdwijnt een verbindende waarheid en dus de maatschappij.

Bron: Rob Wijnberg, Voor ieder wat waars, Hoofdstuk 6: De mediatesring van waarheid.

Mei 2024.

© Harrie Bielders 

48. Over FoMO.

Fear of Missing Out.

Een tijd geleden hoorde ik deze term voor het eerst en dat maakte me nieuwsgierig naar wat erachter schuilgaat. Het bleek een term te zijn voor een verschijnsel dat in deze tijd langzaam zichtbaar wordt, met name onder jongeren, namelijk de angst om dingen te missen.

Dit ‘missinggevoel’ blijkt te maken te hebben met de explosieve groei van het gebruik van sociale media, waardoor we altijd en overal kunnen zien wat onze vrienden, kennissen, familieleden en tijdgenoten aan het doen zijn of hebben: feestjes, diploma-uitreikingen, succesvolle banen, uitstapjes, vakanties, enzovoort, enzovoort. En omdat we de hele dag en overal onze smartphone standby hebben, ontgaat ons niets. Als gevolg van de beelden die hierdoor voortdurend op ons afkomen, zijn er mensen die van het ene feestje naar het andere gaan, geen festival of andere dingen die ‘leuk’ en ‘in’ zijn willen missen en ontevreden zijn over zichzelf, omdat ze wat betreft hun uiterlijk, carrière en activiteiten niet voldoen aan wat ze allemaal zien op de sociale media.

Het bedrieglijke van al die ‘succesinformatie’ is dat ze een zeer vertekend beeld geven van de werkelijkheid. Waarom plaatsen mensen al die informatie? Doorgaans om te laten zien hoe gelukkig ze zijn, hoe geweldig ze zich vermaken, kortom om succes uit te stralen. Mensen die echt succesvol zijn en gelukkig, hebben er veelal geen enkele behoefte aan dat met iedereen te delen. Het posten van al die berichten is dus doorgaans het creëren van een schijnwerkelijkheid.

Het vervelende is, zo blijkt uit onderzoek, dat mensen die zich hierdoor laten misleiden en dus aan FoMO lijden, niet alleen minder gelukkig en tevreden zijn, maar ook minder controle hebben over hun leven, minder verbondenheid voelen met anderen en vaker op sociale media zitten dan mensen die laag scoren op FoMO.

Dit is geen wonder als je steeds je aandacht richt op wat je niet hebt, weet of doet. Waarbij we de eeuwenoude spreuk in gedachte moeten houden dat het gras altijd groener is bij de buren en aan de overkant.

Uit onderzoek blijkt dat niet alleen jongeren kunnen lijden aan FoMO, maar alle mensen die veel gebruik maken van de sociale media en een laag zelfbeeld hebben en eenzaam zijn.

Gelukkig zijn er oplossingen voor FoMO:

1. Beperk het gebruik van sociale media tot niet meer dan twee maal per dag en op vaste tijden.

2. Word je bewust dat wat je allemaal ziet op de sociale media een vertekend beeld geeft van de werkelijkheid. Denk maar aan de ‘cheeseselfies’ die je van jezelf maakt op momenten waarop je helemaal niet in een goede stemming bent. En ook jij laat niet de momenten zien waarop het allemaal tegenzit en zegt dat je een leuk feestje hebt gehad of een leuke vakantie terwijl dat helemaal niet zo was.

3. Richt je op datgene wat JOU echt energie geeft, waar je dromen en je passies liggen. Besef dat alleen dat je gelukkig kan maken. De rest is het lopen naar een fata morgana.

4. Probeer FoMO te vervangen door JoMO: Joy of Missing Out: genieten van even niet te hoeven meedoen aan alles wat allemaal in is, wat je zo nodig moet om erbij te horen of succesvol over te komen, maar gewoon kiezen voor wat jezelf leuk vindt, voor wat je echt boeit.

Uit onderzoek blijkt dat veel mensen het heerlijk vinden om een lege agenda te hebben, een weekend zonder zogenaamde verplichtingen die niets positiefs opleveren. Ga sporten, wandelen, lezen, gewoon niets doen, naar muziek luisteren, gewoon op de bank hangen en eens rustig nadenken over wat je echt wilt.

5. Ga alleen met mensen om, ook op sociale media, waarbij je je thuis voelt, met wie je echt belangrijke dingen kunt delen, waar je energie van krijgt door wederzijdse aandacht en echte interesse.

6. Durf nee te zeggen tegen uitnodigingen waarop je niet direct geneigd ben volmondig ja te zeggen. Als mensen dat niet accepteren, zijn het geen echte vrienden. Ontworstel je aan groepsdruk.

7. Als FoMO toch steeds weer de kop opsteekt, is dat misschien een teken dat er iets moet veranderen in je leven, dat je niet met de juiste dingen bezig bent of dat je geen duidelijk doel hebt, niet iets wat je boeit.

Vlucht dan niet in pseudogeluk, maar geef jezelf een schop onder je kont. Wees niet tevreden met een grijs of onecht leven, want dat wil je toch niet, of wel? Kies voor leven en niet voor geleefd worden of niet leven, want daar is het leven niet voor bedoeld.

Juni 2023.

© Harrie Bielders.

50. Het ijzeren tijdperk.

En wat nu? vroeg ik me af, na me vijf maanden lang verdiept te hebben in wat filosoferen inhoudt, wat het belang ervan is en wat 25 belangrijke filosofen hebben gedacht en bedacht over ons mensen en onze relatie met elkaar, de wereld en ‘de bovenwereld’, kortom over onze relatie met ‘het leven’.

Het duizelt me nog een beetje, ik kan de veelheid aan gedachten nog niet helemaal bevatten en overzien. Er is nog geen heel duidelijke ontwikkelingslijn te zien, omdat de verschillende filosofische stromingen vaak wel op elkaar reageren, maar niet altijd op elkaar voortbouwen, waardoor er geen duidelijke conclusie getrokken kan worden waar we nu staan, wat de gemeenschappelijke gedachten zijn die ons bestaan hier op aarde een algemene basis zouden kunnen geven.

Gezien het feit dat de meeste filosofen en de filosofie in het algemeen niet de pretentie hadden en hebben om vaststaande waarheden aan te dragen, maar ons aan te zetten tot een persoonlijk denken, is het ook niet logisch om van de filosofie algemene basisgedachten te verwachten. Filosofie is immers het voortdurend vragen stellen over onszelf en de maatschappij in de eigen tijd om zo de voortdurende veranderingen die er plaats vinden kritisch te bevragen.

Het huidige tijdperk wordt wel eens omschreven als ‘het ijzeren tijdperk’ omdat het gekenmerkt wordt door een extreem materialisme en de overheersing van de rede, het verstand.

Aan de basis van deze ontwikkeling stond de filosofische stroming van het rationalisme, waarin echte, ware kennis niet voortkomt uit zintuiglijke waarneming, omdat die de mens kan bedriegen, maar alleen uit de ratio, het menselijke verstand. Hiermee wees men niet alleen de filosofische stroming van het empirisme af, waarin gesteld wordt dat kennis voornamelijk of geheel voortkomt uit de ervaring via onze zintuigen, maar ook dat onze intuïtie een belangrijke bron van kennis is.

Onze intuïtie verbindt ons met de wereld achter het tastbare fysieke, de metafysische wereld, waar we alleen toegang toe hebben via ons diepe persoonlijke innerlijke weten, onze intuïtie.

Waar we geen aandacht aan geven, groeit niet. Dus zijn we onze verbinding met onze capaciteit om deze metafysische wereld te betreden kwijtgeraakt en daarmee ons bewustzijn van onze niet materiële oorsprong en onze bestemming, en zijn we wezen geworden, verdwaald in het leven, en dempen we ons gevoel van zinloosheid door te vluchten in materiële genoegens, ondanks dat we voortdurend ervaren dat dat ons niet echt gelukkig maakt.

‘De rede’ die centraal stond in de filosofie van de Verlichting heeft niet gebracht wat de aanjagers en aanhangers ervan voor ogen stond. Begrijpelijk dat ze zich afzetten tegen de heersende religies die mensen tot slaaf maakten van hun geboden en verboden. Maar daardoor hebben ze het kind met het badwater weggegooid en zijn we iets kwijt geraakt wat ik ‘Intimiteit’ noem, onze diepste verbinding met onszelf, onze medemensen en de werelden om ons heen.

Intimiteit is de verbinding die verder gaat dan de materiële ervaring van de ander en het andere.

Zo is intimiteit met iemand is iets anders dan seks hebben. Seks gaat om de ervaring van de verbinding tussen twee lichamen, intimiteit gaat over de diepe persoonlijke verbondenheid, het ervaren van de verbinding met de persoon als geheel, met alles wat hij is en hem beweegt. Intimiteit met de natuur of muziek gaat verder dan alleen het zien, horen en genieten ervan, maar is een verbinding met hun krachten, energie en processen, waardoor we ons er deel van voelen en we hun diepere zijn ervaren.

We zijn niet alleen materie, we hebben ook een ziel die zijn oorsprong heeft in de metafysische spirituele wereld. Alleen als we zowel onze materiële als ons spirituele zijn aandacht geven, kunnen we groeien en ons ontwikkelen tot wat we in het diepste wezen zijn. Groei en ontwikkeling zijn de essentie van alle leven, van mensen, dieren en alles wat er leeft in en op onze aarde. Ook het besef van die essentie zijn we kwijtgeraakt.

En wat nu? Zoals de Griekse filosoof Aristoteles al zei, zijn we in ons diepste wezen allemaal zoekers en dus filosofen, omdat we voortdurend bewust of onbewust op zoek zijn naar zingeving, naar wat onze bestemming is. Dus moeten we vragen blijven stellen, twijfelen en openstaan voor nieuwe inzichten, kijken en luisteren naar wat er achter de zichtbare werkelijkheid schuilgaat, naar het diepere zijn van ons als persoon en maatschappij, naar het diepste zijn van alles.

We moeten ‘Het ijzeren tijdperk’ snel achter ons laten, want we zijn meer dan materie en ons denken, we zijn spirituele wezens met een lichaam en een ziel en met een intuïtief vermogen dat ons toegang kan verschaffen tot het diepere zijn van onszelf en alles en dus tot het weten wat onze uiteindelijke bestemming is.

Juni 2023.

52. Wie of wat ben ik?

Als je op zoek gaat naar wie of wat je bent, blijkt er geen eenduidig antwoord op deze vraag, net zoals er geen eenduidig antwoord is op de vraag wat een bos is.

Je zou kunnen zeggen dat een bos een gebied is met dicht op elkaar staande bomen, maar dat is een te simpele antwoord. De oppervlakkige verschijningsvormen van stammen, takken en bladeren zijn alleen het zichtbare deel. De processen die in en boven de grond plaatsvinden zijn veel groter en ingewikkelder en bepalen uiteindelijk de kwaliteit van de verschijningsvormen van het bos.

Van mij en jou is ook alleen de buitenkant zichtbaar en dat wat we doen en hoe we reageren en dat laat nauwelijks iets zien van wat er zich allemaal in ons afspeelt.

Het is overigens de vraag of het zoeken naar een eenduidig antwoord op de vraag wie en wat we zijn zinnig is. Wat en wie we zijn verandert voortdurend. Het is veel interessanter te zoeken naar de bewegingen die onze groei en ontwikkeling bevorderen of remmen, omdat wij hier zijn om als fysiek en zielenwezen te groeien en dat wat we diep in onszelf aan potentie hebben te ontwikkelen.

In dat groei- en ontwikkelingsproces zijn we afhankelijk van onze omgeving. Zonder ‘de anderen’ kunnen we niet ontdekken wie we zijn en wat we echt willen. ‘De anderen’ zijn onze spiegel, geven woorden aan onze manieren van zijn en doen en dragen hun normen en waarden op ons over.

Maar we zijn hier niet om als de anderen te worden maar onszelf als uniek wezen en dat vraagt om eigen normen en waarden en om onze eigen weg te vinden, wat daarom deels een eenzame weg is en vaak bots met de natuurlijke neiging om bij een groep te horen.

Het lopen van onze eigen weg vereist dan ook doorzettingsvermogen en het leren nemen van hobbels, het overwinnen van tegenslagen én betrokken blijven bij onze omgeving omdat wij die nodig hebben en de omgeving ons nodig heeft als bouwsteen van een solide samenleving.

Helaas wordt in deze tijd veel te weinig aandacht besteedt aan het leren omgaan met tegenslagen. Pamperen en beschermen voor tegenslagen staat voorop. Wat we allemaal tegenkomen bepalen we in grote mate niet zelf, maar wel de manier hoe we ermee omgaan. En we komen in ons leven ongevraagd en niet gewenst vele omstandigheden tegen die op zijn zachts gezegd niet prettig zijn. We kunnen ons het slachtoffer ervan voelen of ze als mogelijkheden zien om ermee te leren omgaan en zo de onvermijdelijke tegenslagen om te zetten in noodzakelijke levensenergie. De slachtofferrol werkt verlammend en remt onze groei en ontwikkeling.

Naast doorzettingsvermogen is reflectie noodzakelijk voor onze persoonlijke groei en ontwikkeling. Reflectie houdt in dat we regelmatig met een open blik in de spiegel kijken en ons afvragen hoe het met ons gaat, of we nog dat doen wat we echt willen en, als dat niet het geval is, nieuwe wegen zoeken om onze levensweg op onze eigenwijze manier richting te geven.

Reflectie vereist rust en stilte en helaas zijn die er steeds minder. We zijn verslaafd aan prikkels en stilte en rust wordt doorgaans als onprettig en zelfs als bedreigend ervaren omdat we niet geconfronteerd willen worden met wat er allemaal aan onzekerheden en twijfels diep in onszelf aanwezig is en omdat we niet herinnerd willen worden aan alle gebeurtenissen en gevoelens die we ‘onder de mat hebben geveegd’. Vrije dagen worden dan ook ingevuld met activiteiten zoals shoppen, uitgaan, fanatiek sporten en de avonden met turen op de smartphone of streamingsdiensten. Wandelen in de natuur en andere vormen om onze geest tot rust te brengen worden niet gevoeld als ontspanning, maar als boring, saai. En dan verwonderen we ons dat mensen steeds meer uit hun evenwicht raken, overspannen, burnout en depressief raken.

We leven niet het leven met zijn potentie tot groei en ontwikkeling, maar ontvluchten het.

Willen we groeien en ons ontwikkelen door onze eigen persoonlijke weg te lopen in het complexe geheel van beïnvloedingen vanuit onze omgeving, van onze instincten en van dat wat we hebben opgeslagen en weggestopt in ons onder- en onbewuste, dan speelt het ontwikkelen van bewustzijn een bepalende rol. Alleen het zien, het herkennen en erkennen van wat al die invloeden met ons doen, of ze ons belemmeren of remmen in onze groei en ontwikkeling, maakt het mogelijk om eigen keuzes te maken hoe we ons leven vanuit onze specifieke potenties vorm kunnen geven en de vrijheid kunnen verwerven die ons niet afhankelijk maakt van onze omgeving.

En die vrijheid is noodzakelijk om echte relaties aan te gaan met anderen, met onze omgeving, omdat we dat dan doen vanuit echte betrokkenheid en niet vanuit afhankelijkheid, om gewaardeerd te worden.

Uiteindelijk gaat het erom dat alles op deze aarde is verbonden in betrokkenheid, in eenheid, in liefde. Pas dan functioneert het geheel en wijzelf zoals het is bedoeld.

Februari 2023.

54. Over ambities en idealen.

Rutger Bregman spoort ons in zijn boek ‘Morele ambities’ aan om te stoppen met het verspillen van onze talenten en werk te maken van onze ambities: deze als idealen dienstbaar maken aan de ontwikkeling van onze samenleving.

Rutger Bregman onderscheidt 4 categorieën in de mate waarin we ambitieus en idealistisch zijn:

Categorie 1: We zijn niet zo ambitieus en niet zo idealistisch.

Onder deze categorie schaart hij mensen die met hun werk niets toevoegen aan het goed functioneren van de samenleving. Onderzoek wijst uit dat ongeveer 8 procent van alle werknemers de eigen baan nutteloos vindt en 17 procent betwijfelt of zijn baan iets toevoegt aan de samenleving.

Als algemeen kenmerk hebben deze banen dat de wereld er geen last van zou hebben als de mensen met deze banen zouden staken, zoals influencers, marketeers, lobbyisten, beurshandelaren en bedrijfsadvocaten, doorgaans mensen met prachtige diploma’s en riante salarissen. Dit alles in tegenstelling tot mensen die het land overeind houden, zoals schoonmakers, vuilnisophalers, leerkrachten, verpleegkundigen, buschauffeurs en brandweermannen.

Bregman haalt een uitspraak aan van een Facebookmedewerker:

‘De grote geesten van deze generatie denken na over de manier waarop ze mensen het beste op advertenties kunnen laten klikken’.

Sommige banen voegen niet alleen niets toe maar zijn zelfs schadelijk, zoals accountants die rijke mensen helpen belasting te ontduiken, verzekeringsagenten die mensen polissen aansmeren die ze niet nodig hebben en mensen die werken voor de gok- en de tabaksindustrie: mensen die op kosten van de samenleving hun diploma halen om vervolgens de samenleving te verzieken.

En dan zijn er mensen, onder wie een horde twintigers en dertigers, die naar manieren zoeken om met zo weinig mogelijk moeite zo snel mogelijk zo veel geld te verdienen dat ze de overstap kunnen maken van kantoorslaaf naar rentenier.

Categorie 2: We zijn ambitieus, maar niet zo idealistisch.

Onder deze categorie schaart Rutger Bregman mensen die bij ‘de besten willen horen’, maar nogal zielloze maatstaven van succes hanteren, zoals een goed klinkende titel/baan, een dik salaris en een groot kantoor en auto.

Uit onderzoek blijkt dat 40 procent van de getalenteerde studenten bij grote adviesbureaus en bankinstellingen willen werken, doorgaans geen organisaties die zich bezighouden met de grote uitdagingen van deze tijd. Integendeel. Veel van dit soort beroepen veroorzaken maatschappelijke schade. Zo blijkt uit onderzoek dat een bedrijfsadvocaat per jaar zo’n 30.000 dollar aan maatschappelijke schade veroorzaakt en een zakenbankier voor meer dan een ton. Wat hadden deze mensen veel kunnen bijdragen als ze hun talenten niet hadden verspild.

Ook in de wereld van ondernemers wordt veel talent verspild doordat ze producten en diensten aanbieden waar niemand om heeft gevraagd of waarvan er al duizend zijn. Wat hadden al deze mensen kunnen bereiken als ze zich hadden vastgebeten in bijvoorbeeld de kwestie van 5,4 miljoen baby’s en peuters die jaarlijks sterven aan eenvoudig te voorkomen aandoeningen.

Categorie 3: We zijn idealistisch, maar niet zo ambitieus.

Deze levenshouding is volgens Rutger Bregman kenmerkend voor een flink deel van de generatie z, mensen die geboren zijn na 1996. Ze lijken progressiever te zijn dan ooit en focussen zich op de grote problemen van onze tijd, zoals klimaatverandering, ongelijkheid, racisme en grensoverschrijdend gedrag. Maar ondertussen lijkt het alsof ‘ambitie’ voor hen een vies woord is. Velen zoeken een baan die ze leuk vinden, het liefst in deeltijd, maar maken zich niet druk over de impact ervan. Velen definiëren een goed leven als het streven naar een zo’n klein mogelijke voetafdruk: niet vliegen, geen vlees en kinderen en in een en tiny house met een moestuin. Maar een goed leven is toch meer dan wat we niet hebben stukgemaakt?

Het probleem met idealisten met weinig ambities is dat ze bewustzijn hoger aanschrijven dan actie. Woorden en intenties worden belangrijker gemaakt dan daden en de gevolgen ervan.

‘Maar in bewustzijn kun je niet wonen. Bewustzijn kun je niet eten. Met bewustzijn koelt de planeet niet af, bied je die 100 miljoen vluchtelingen geen onderdak en doe je niets voor de 100 miljard dieren in de mondiale bio-industrie. In het beste geval is bewustzijn het begin, maar voor menig activist lijkt het een einddoel geworden.’

Aldus Rutger Bergman.

Categorie 4: We zijn idealistisch én ambitieus.

Wat krijg je als je de ambitie van een carrièretijger neemt en er een flinke scheut idealisme aan toevoegt? Niet alleen morele stoommachines als Maarten Luther King of Nelson Mandela, maar ook heel veel gewone mensen die de werkelijkheid niet accepteren en hun talenten inzetten voor veranderingen die de wereld een beetje beter maken. In een maatschappij die vooruit wil, zijn daden belangrijker dan intenties en is het belangrijk dat we woorden omzetten in daden. Juist omdat zoveel mensen hun talent verspillen, kunnen moreel ambitieuze mensen het verschil maken.

April 2024.

56. Over lezen.

Onlangs werd de noodklok geluid over het feit dat jongeren over onvoldoende leesvaardigheden beschikken en steeds minder lezen. Beide feiten hangen samen omdat we om leesvaardigheden te ontwikkelen moeten lezen en we om echt goed te kunnen lezen voldoende leesvaardigheden moeten hebben: kunnen lezen, begrijpen wat we lezen, het onder woorden kunnen brengen van wat we hebben gelezen en ons er een mening over vormen.

Over de periode 20213-2018 was er een daling van de leestijd van jongeren te zien van bijna 40%, terwijl dat bij ouderen stabiel bleef. Ouderen lezen doorgaans voor hun plezier, jongeren omdat het moet voor school of werk. Een van de belangrijkste oorzaken van ‘minder lezen’ is de verslaafdheid aan sociale media.

De vraag is waarom weinig lezen een probleem is.

In het voorwoord van het boekje ‘Boekenwijsheden’ schreef ik:

‘Ik kan me mijn leven niet voorstellen zonder boeken. Ze hebben in grote mate mede bepaald wie ik ben geworden. Ze hebben me met situaties en opvattingen geconfronteerd die ik niet op een andere manier zou zijn tegengekomen. Ze hebben mijn opvattingen voortdurend veranderd en aangevuld, verrijkt, en ze hebben me mede laten ontdekken wie ik ben en wat ik hier op aarde heb te doen.’

Ik en heel veel mensen ervaren dagelijks de voordelen van lezen en die voordelen blijken uit onderzoek zeer omvangrijke te zijn en een belangrijke rol te spelen in onze groei en ontwikkeling:

Op jonge leeftijd regelmatig lezen blijkt goed te zijn voor onze hersenen. Kinderen die voor hun twaalfde verjaardag tot twaalf uur per week voor hun plezier lezen, scoorden in de pubertijd beter op cognitieve tests. Ook hadden hobbylezertjes later een betere mentale gezondheid. En dat komt omdat lezen onze persoonlijke ontwikkeling op allerlei manieren bevordert:

• We leren beter waarnemen doordat we beschrijvingen van situaties, gevoelens en gedragingen tegenkomen die we vervolgens in de werkelijkheid zien en herkennen.
• Onze woordenschat breidt zich uit waardoor we ons beter kunnen uitdrukken, woorden kunnen vinden voor wat we zien, horen, voelen, ruiken en proeven, waardoor we beter kunnen communiceren.
• We trainen ons geheugen omdat we verhaallijnen moeten volgen die ontstaan door een opeenvolging van gebeurtenissen.
• We ontwikkelen ons concentratievermogen doordat we ons moeten concentreren om het verhaal te kunnen volgen.
• We verbreden onze kennis over situaties, dingen en mensen, over hun manier van denken, voelen en handelen en over de consequenties ervan.
• We ontwikkelen ons inlevingsvermogen doordat we met allerlei situaties worden geconfronteerd die gevoelens oproepen die we een plaats willen geven. We leren om een bepaalde manier van handelen te begrijpen, zowel goede en slechte, omdat we ontdekken waarom mensen iets doen.
• We krijgen inzicht in normen, regels en gebruiken en ontwikkelen een eigen moraal. Doordat we in aanraking komen met allerlei manieren van denken, voelen en handelen en de manier waarop daar door mensen op wordt gereageerd, worden we geconfronteerd met wat mensen goed of slecht vinden en kunnen we nadenken over wat wij daarvan vinden. Zo leren wat algemeen belangrijk en geaccepteerd is en wat onze persoonlijke opvattingen zijn.
• Door te lezen ontdekken we ook onszelf. We ontwikkelen bewustzijn van wie we als persoon zijn en willen zijn, doordat we verbanden leggen tussen de personages en gebeurtenissen en ons eigen denken, voelen en handelen: we ontdekken onze identiteit. Een boek biedt niet alleen een venster op de wereld, maar is ook een spiegel voor onszelf.
• We ontwikkelen ons vermogen tot verbeelding. In boeken staan doorgaans geen realistische plaatjes van wat er allemaal gebeurt. We scheppen tijdens het lezen deze plaatjes in onze verbeelding, we maken reële beelden aan de hand van de tekst.
• Lezen voedt ons hongerige brein. Van nature willen we groeien en ons ontwikkelen en dat prikkelt ons om nieuwe kennis en vaardigheden op te doen. Kijk maar naar baby’s die vanaf hun geboorte op ontdekkingstocht gaan naar zichzelf en de wereld om hen heen. Kennis willen nemen van nieuwe dingen en werelden is ons ingebakken. Lezen over zaken die we nog niet kennen en kunnen zijn een enorme voedingsbron voor onze ingebakken groeihonger.

Wel is het zaak aandacht te geven wat we lezen. Immers boeken, hun woorden en verhalen geven vorm aan gedachten en gevoelens van mensen en hebben daardoor invloed op ons als lezer. Hans Peter Roel schreef in zijn boek ‘Ki’ op pag. 159:

‘Woorden geven vorm aan onze gedachten en onze gevoelens. Woorden boetseren emoties en wijsheden. Ze kunnen zowel oorlogen als de liefde verklaren. Ze kunnen mensen maken en breken, barricades opwerpen of juist muren afbreken. Woorden zijn de fijnere instrumenten van onze ziel en ieder mens is de dirigent van zijn eigen composities.’

Laten we lezen omarmen en stimuleren ten behoeve van onze groei en ontwikkeling als persoon en maatschappij.

Januari 2024.

58. Over onze arrogantie.

Toen ik in het begin van het jaar 2015 stilstond en mijn gedachten liet ronddwalen, kwam spontaan het woord mateloos in me op. We zijn de maat verloren, de maat in vrijheid, de maat in geld, de maat in denken en handelen, de maat in ons hele zijn.

Aan het begin van dit jaarkwam het woord arrogantie in me op. We zijn vaak niet alleen als persoon maar ook als groep erg met onszelf bezig en ingenomen, denken beter te zijn dan anderen of proberen dat te zijn, gedragen ons betwetering en hooghartig, overschatten onszelf, hebben een hoge eigendunk en vinden onze mening de enig juiste.

We zien en voelen ons steeds minder onderdeel van een groep, gemeenschap, cultuur, natie, de wereld en natuur, waardoor de noodzakelijke verbondenheid afbrokkelt als een muur waarvan de specie tussen de bakstenen verzandt, waardoor de muur en het gebouw dreigen in te storten.

We proberen niet om ons te ontwikkelen tot een betere versie van onszelf als bouwsteen van de maatschappij, maar om in alle opzichten succesvoller te zijn dan anderen en kiezen daarom vaak voor studies en beroepen die geld en status opleveren.

We concurreren met elkaar in plaats dat we onze persoonlijke potentie ontwikkelen en die inzetten voor een betere samenleving. We zien dit niet alleen op persoonlijk vlak maar ook op dat van de groep, cultuur, religie, politiek, wetenschap, kunst, land, continent en mensheid. Zo staan niet alleen verschillende politieke, religieuze en wetenschappelijke opvattingen vijandig tegenover elkaar, maar ook opvattingen over algemene en persoonlijke normen en waarden over bijvoorbeeld vrijheid, rechten en plichten. Iedereen trekt zich terug op het terrein van zijn eigenopvattingen en beschouwt die als de enig juiste, waardoor er geen ruimte is voor overleg, reflectie en uitwisseling van ideeën, wat noodzakelijke is om een maatschappij te vormen waarin er een evenwicht is tussen persoonlijke en maatschappelijke groei en ontwikkeling en gedeelde basiswaarden en -normenaanwezig zijn.

We zien verschillen niet meer als mogelijkheden voor verrijking, maar als een bedreiging. We lossen de problemen die ontstaan door onze verschillende manieren van denken, voelen en handelen echter alleen op door proberen open te staan voor de verschillen in waarden en waarheden en ze te zien als een spiegel, een kritisch reflectie op onze eigen opvattingen en door respect voor die van anderen en niet door van de ander te eisen dat hij of zij zijn of haar eigenheid, waarden en waarheden opgeeft.

Door ons op te sluiten in onze eigen opvattingen, staan we niet open voor de ander en het andere, maar versterken we ons fort en verliezen we een open en creatieve blik op onszelf ende wereld en wordt het ‘Ik, wij, de groep en het land op de eerste plaats’ een kreet die zich als een olievlek over de wereld verspreidt: ‘… first!’

Door vast te houden aan ons eigen gelijk beseffen we ook niet dat iedere persoon, elk land en cultuur zijn eigen ontwikkelingsweg moet gaan, zowel qua inhoud als snelheid en zijn we geneigd onze zienswijze aan anderen op allerlei manieren op te dringen, terwijl geforceerde groei altijd leidt tot het afremmen van natuurlijke groeiprocessen die leiden tot een stabiele en bloeirijke situatie. In plaats van landen dwingen tot bijvoorbeeld een democratie, is het beter te investeren in voorwaarden, bouwstenen voor een democratie. Natuurlijke groei en ontwikkeling laten zich niet dwingen maar vragen om het scheppen voor optimale omstandigheden.

De natuur ontleent haarkrachten en schoonheid aan haar biodiversiteit waarin alles met elkaar samenwerkt vanuit de eigenheid, potentie en kracht van elk onderdeel. Bedreigingen van buitenaf worden samen opgelost. En wat doen wij als persoon, groep, natie en cultuur?

Arrogantie is zelfingenomenheid en de overtuiging van eigen gelijk. Ze vormen een blokkade voor de noodzakelijke samenwerking om niet alleen de wereldbedreigende problemen van klimaatverandering, armoede, moderne slavernij, welzijns- en welvaartongelijkheid en de politieke en godsdienstoorlogen op te kunnen lossen, maar ook de kleine oorlogen tussen jou en mij, tussen mannen en vrouwen, de verschillende genderidentiteiten, tussen burgers en overheid, werknemer en werkgevers, kortom op alle ontmoetingsvlakken tussen mensen met verschillende eigenschappen, posities en opvattingen waarop wordt bepaald in welke richting de wereld zich zal ontwikkelen. Hopelijk is dat een wereld waarin iedereen in vrijheid en betrokkenheid zich als individu en als betrokken lid van de maatschappij kan ontwikkelen.

Maart 2024.

60. Over fatsoen.

Fatsoen kan omschreven worden als het voldoen aan de algemeen geldende normen en waarden, aan een gangbare of verwachte manier van handelen binnen een groep of gemeenschap. De gemeenschappelijk gedragen manier van handelen vormt de basis van de opvoeding binnen een groep of gemeenschap.

Fatsoen wordt vaak verwisseld met moraal. Maar moraal is het samenhangend geheel van opvattingen dat een persoon of groep hanteert als leidraad om als mens goed te leven en juist te handelen. Fatsoen stamt oorspronkelijk af van het Latijnse ‘factio’ wat ‘het handelen’ betekent en is een vernederlandsing van het Franse‘façon’, dat ‘manier van doen’ betekent en dan vooral ‘de juiste, correcte, gepaste manier van doen’. Fatsoen heeft dus te maken met ons dagelijkse gedrag als afgeleide van een gemeenschappelijke moraal.

Omdat moraal cultuurgebonden is, verschilt ook dat wat als fatsoenlijk gedrag wordt gezien binnen culturen met verschillende sociale, etnische of religieuze achtergronden. Binnen een bepaalde cultuur zijn er weer verschillende fatsoensnormen voor plaatsen of situaties. Zo zijn er bijvoorbeeld bepaalde kledingnormen voor het strand, op straat, in religieuze gebouwen of bij bepaalde gelegenheden.

In Nederland heeft fatsoen voor veel mensen een negatieve klank gekregen en wordt fatsoen gezien als ouderwets, bekrompen en als geen tolerantie voor afwijkend gedrag, wat alles te maken heeft met een vrijheidsopvatting waarin vrijheid wordt gezien als dat kunnen doen waar je zin in hebt, wat uiteraard tot conflicten en tegenstellingen leidt.

Na de tweede wereldoorlog onttrokken mensen zich massaal aan de tot dan toe algemeen geldende religieuze en andere hiërarchische normen en waarden en vonden we dat individuen die zelf moesten kunnen bepalen, waarbij vaak vergeten werd dat gemeenschappelijke normen en waarden noodzakelijk zijn om op een goede manier met elkaar te kunnen samenleven en dat normen en waarden dus niet alleen betrekking moeten hebben op wat goed is voor het individu maar ook op het welzijn van de maatschappij als geheel. Stel je voor dat we geen verkeersregels hadden of ons er niet aan zouden houden: de gevolgen zouden zowel individueel als maatschappelijke gezien dramatisch zijn.

Stond voorheen het belang van de gemeenschap centraal, na de tweede wereldoorlog kwam het belang van het individu centraal te staan. Beide situaties leiden tot conflicten. Werden mensen die zich voorheen niet aanpaste aan de algemeen geldende normen door de gemeenschap gecorrigeerd of buitengesloten, toen het individu centraal kwam te staan, moest er een evenwicht gezocht worden tussen de belangen van de gemeenschap en het individu en die zoektocht is nog steeds bezig en mede moeilijk gezien het groot aantal mensen uit zeer verschillende culturen die zich inmiddels hier hebben gevestigd.

In onze complexe samenleving wordt daarom al decennialang geprobeerd onze fatsoensnormen een eigentijdse invulling te geven. Zo probeerde premier Balkende dat in 2005 te doen onder het motto ‘Fatsoen moet je doen’, wat nog niet tot het gewenst resultaat heeft geleid gezien de dagelijkse conflicten over wat als fatsoenlijk gedrag wordt ervaren op het gebied van politieke en religieuze opvattingen, kleding, taalgebruik, verkeersgedrag en omgangsvormen.

Een eigentijds invulling van onze fatsoensnormen vereist een evolutie van ons of-of-denken naar een en-en-denken, waarin er normen en waarden ontstaan die zowel gericht zijn op het belang van het individu als op dat van de multiculturele samenleving, waarbij beide ‘partijen’ hun opvattingen over vrijheid zullen moeten bijstellen en moeten accepteren dat persoonlijke vrijheid voor iedereen geldt maar ook zijn grenzen heeft. Vrijheid zonder grenzen is geen vrijheid en leidt tot grenzeloze chaos en een afbrokkelende samenleving, wat het geval is als de vrijheid van de een ten koste gaat van de vrijheid van de ander.

Fatsoen is een deugd die wij doorgaans van anderen verwachten, maar als wij zelf worden beschuldigd van een gebrek aan fatsoen, vinden wij al snel dat dit getuigt van een ongeoorloofde bemoeizucht met onze privézaken. Telkens wanneer er een debat plaatsvindt over de publieke moraal, bewegen de standpunten zich tussen belang van het individu en ‘de ander’, de gemeenschap. In onze geïndividualiseerde maatschappij vinden we het moeilijk om ons zelfbeperking op te leggen vanuit een verantwoordelijkheid voor anderen, de maatschappij.

De gevolgen van het ontbreken van gemeenschappelijke normen en waarden en de daarmee samenhangende fatsoensnormen zijn dat de samenhang, de onderlinge verbondenheid, samenwerking en tolerantie afbrokkelen en dat er veel energie verloren gaat ten koste van de gemeenschappelijke inzet voor een betere toekomst. Vooruitgang vereist namelijk samenwerking.

De Indiase jurist, politiek leider en sociaal hervormer Mahatma Gandhi zei:

‘Je overtuigingen worden je gedachten,

je gedachten worden je woorden,

je woorden worden je daden,

je daden worden je gewoontes,

je gewoontes worden je waarden,

je waarden worden je lotsbestemming.’

Als we geen gemeenschappelijke overtuigingen hebben, leidt dat niet tot een gemeenschappelijke taal waarin we elkaar begrijpen, komen we niet tot gemeenschappelijke daden voor een betere toekomst voor ons allen, ontstaan er geen gemeenschappelijke gewoontes, waarden en fatsoensnormen waarin we ons verbonden voelen en is er geen sprake van een echte gemeenschap en van een toekomst. Want net zoals een gebouw zal instorten waarin geen solide verbinding is tussen de verschillende bouwelementen, zal ook een maatschappij instorten waarin geen sprake is van verbondenheid en samenwerking.

Laten we ons bewust worden van de noodzaak van verbondenheid en samenwerking ten behoeve van onze persoonlijke en maatschappelijke groei en ontwikkeling en daar overtuigingen, woorden, daden, gewoontes, waarden en fatsoensnormen voor ontwikkelen ten behoeve van een toekomst voor ons allen.

Juli 2024.

62. Over gevoelens.

Gevoelens zijn een reactie op wat we horen, zien, ruiken, proeven en voelen. Gevoelens zijn hierdoor een vorm van feedback over hoe we dingen om ons heen ervaren, wat ons helpt om onszelf en de wereld om ons heen te leren kennen en te begrijpen en ons op een goede manier in die wereld te bewegen. We leren wat zacht en hard is, mooi en lelijk, wat ons verwondert en angstig maakt, ons aantrekt en afstoot, etc.

Hierbij is het van belang dat we ons realiseren dat onze gevoelens doorgaans subjectief zijn. Wat wij voelen is lang niet altijd hetzelfde wat anderen voelen in dezelfde situatie. Dat komt omdat we allemaal een eigen achtergrond hebben van waaruit we onszelf en de wereld om ons heen beleven. Dit referentiekader wordt gevormd door met name onze opvoeding en al onze positieve en negatieve ervaringen.

Zo kan het verschil tussen liefdevol zijn opgegroeid of emotioneel verwaarloosd zijn, leiden tot met vertrouwen of wantrouwen en emotioneel afstandelijk tegenover het leven staan. En als we eens gebeten zijn door een hond, zal een hond doorgaans een gevoel van angst oproepen.

Wat we aan gevoelens ervaren is het lichamelijk, emotioneel of cognitief ervaren wat een bepaalde situatie spontaan in ons oproept, waarbij:

- ‘lichamelijk’ staat voor de lichamelijke reactie op een bepaalde situatie, zoals het verstarren bij het zien van een hond die ons eens heeft gebeten;

- ‘emotioneel’ staat voor de emotionele reactie die een bepaalde situatie veroorzaakt, zoals de emotie angst die de confrontatie met de hond bij ons oproept;

- ‘cognitief’ staat voor het proces dat plaatsvindt waarin we ons bewust worden van wat er precies aan de hand is in een bepaalde situatie. We zien dat de man de hond strak aan de lijn heeft en dat stelt ons vervolgens gerust.

Opgemerkt moet worden dat er een verschil is tussen gevoelens en emoties. Het verschil ligt in de zichtbaarheid ervan. Situaties roepen vaak gevoelens in ons op die we voor ons zelf houden. Emoties zijn zichtbare uitingsvormen van wat we op een bepaald moment voelen. Gevoelens hebben we, emoties uiten we.

Vaak worden er 4 basisemoties genoemd:

1. Angst.
2. Boosheid.
3. Vreugde.
4. Verdriet.

Vaak worden hier 4 basisemoties aan toegevoegd die pas later na de geboorte ontwikkeld worden:

1. Verbazing.
2. Afschuw.
3. Schaamte.
4. Schuld.

Bovenstaande emoties worden basisemoties genoemd omdat achter deze emoties een hele hoop subtielere gevoelens zitten. Achter verdriet kan bijvoorbeeld teleurstelling, rouw of gemis zitten. En boosheid kent de nuances van geïrriteerd, gefrustreerd, razend en woedend.

In bovenstaande lijst ontbreekt naar mijn mening het gevoel ‘geluk’. Wellicht wordt het gezien als onderdeel van de emotie ‘vreugde’. Maar volgens mij is er een groot verschil tussen alles wat met vreugde, blijdschap en plezier te maken heeft en geluk. Vreugde en plezier worden gekenmerkt door een extatisch, uitgelaten gevoel dat zichtbaar wordt in bijvoorbeeld een lach, dans of andere lichamelijke uitingen.

Geluk wordt echter gekenmerkt door een diepe, innerlijke, rustige en vredige grondstemming van voldaanheid die ons zomaar overvalt als we iets moois zien of horen, of een echte verbinding voelen met iets of iemand, of als we het gevoel hebben dat het ons of anderen goed gaat.

Vreugde en plezier keren ons naar buiten en zijn doorgaans vluchtig. Geluk keert ons naar binnen en is een gevoel dat het leven langdurig draagt en energie geeft. Het is belangrijk om plezier te hebben, om onszelf te ontladen, te ontspannen, maar plezier kan ons diepe verlangen naar geluk niet vervullen en ook niet ontlopen.

De Amerikaanse hoogleraar Brené Brown noemt in haar boek ‘Atlas of the heart’ 87 emoties en vindt het absurd dat we niet de nuances in onze emoties kunnen voelen en onder woorden brengen. Onze verbinding met elkaar kan volgens Brown namelijk nooit groter of dieper zijn dan de verbinding die we voelen met onszelf. Want als we niet weten wie we zijn en wat we nodig hebben, wensen of geloven, dan kunnen we dat ook niet met iemand delen. Ons emotioneel vocabulaire vergroten, brengt ons dus niet alleen dichter bij onszelf, maar ook bij anderen.

In onze rationele wereld hebben we gevoelens en emoties ondergeschikt gemaakt en leven we vooral in ons hoofd. Door genuanceerd te kijken naar onze gevoelens en emoties kunnen we ze beter doorvoelen en op een passende manier uiten, wat goed is voor ons psychisch en sociaal welzijn. Het geeft ons inzicht in alles wat we voelen en helpt om onszelf beter te begrijpen en om er vat op te krijgen, er mee om te gaan.

Het is van belang ons te realiseren dat elke emotie iets zegt over onszelf en onze relatie met onze omgeving. Willen we een intieme verhouding met onszelf en onze omgeving opbouwen, dan is het wenselijk dat we zicht en grip krijgen op wat we voelen en de eventuele achtergronden ervan.

November 2023.